Tag: Aalten Achteruit

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd voedsel steeds schaarser. Hoewel de ernst van de situatie per regio verschilde, kregen mensen overal te maken met bonkaarten en stamkaarten. Deze waren gewild, maar tegelijk voorwerp van ironie. In een clandestien blaadje, dat in Aalten verspreid werd, stond een merkwaardig recept:

„Men neme de vleeskaart, rolt ze in de bloemkaart, legt ze in de vetkaart en braadt ze met de kolenkaart heerlijk bruin. De aardappelkaart leg men in de boterkaart en laat dit langzaam smoren in de petroleumkaart. Dan warmt men de koffiekaart op, voege de melkkaart en de suikerkaart toe en dompelt de broodkaart er in. Men neme twee broodbonnen, legge daar tussen één vleesbon en u heeft een sandwich. Na het eten vege men de mond af met de stamkaart. Eet smakelijk.”

Voedselzendingen naar het westen

Ondanks de oorlogsomstandigheden hadden de Achterhoekers het over het algemeen niet slecht. Zelfs met 2500 onderduikers op een bevolking van 11.000 inwoners, kon men in Aalten redelijk goed eten. Er was zelfs genoeg voedsel beschikbaar om grote hoeveelheden naar het hongerende westen te sturen.

De Aaltense bakkers stonden elke dag urenlang voor de oven. Massa’s roggebrood en andere levensmiddelen gingen dagelijks met de trein van ’s middags half vijf naar het westen. Niet alleen in Aalten, maar ook op andere haltes op de lijn Winterswijk-Arnhem werd voedsel meegegeven voor de hongerige bevolking in het westen van Nederland.

De eerste zendingen van roggebrood naar het westen begonnen in 1942. In 1944 reed er in Aalten dagelijks een paard-en-wagen met zestig à zeventig zakken roggebrood van het postkantoor naar het station. De trein van half vijf werd al snel bekend als de ‘Roggebroodtrein‘ en groeide uit tot een begrip. In het eerste jaarverslag van de P.T.T., dat na de oorlog verscheen, werd zelfs een foto opgenomen van het inladen van de vele roggebroden.

In september 1944 kwam er een einde aan de Roggebroodtrein door de landelijke spoorwegstaking.

De Roggebroodtrein zou nog éénmaal rijden

Ter gelegenheid van de 25-jarige herdenking van de bevrijding organiseerden het Oranjecomité en de plaatselijke afdeling van de Stichting 1940-1945 van 4 tot 6 mei 1970 bevrijdingsfeesten in Aalten. Een van de hoogtepunten van deze festiviteiten zou een reünie zijn van onderduikers en oud-strijders. Het was de bedoeling dat de onderduikers zoveel mogelijk op hun oude onderduikadres zouden verblijven. Op Bevrijdingsdag, 5 mei, stonden een herdenkingsbijeenkomst met de predikanten en de kapelaan uit de oorlogsjaren, en een allegorische optocht op het programma. De NCRV besteedde op Nederland 2 aandacht aan dit Aaltense initiatief.

Voor het vervoer van de reünisten zou de NS een speciale trein inzetten: de oude Roggebroodtrein. Met hetzelfde materieel waarmee tijdens de oorlog roggebroden werden vervoerd, zouden de oud-strijders en onderduikers naar Aalten terugkeren om het 25-jarig jubileum van de bevrijding mee te vieren. Dit keer zou de Roggebroodtrein echter in omgekeerde richting rijden, van het westen naar het oosten, om de reünisten naar Aalten te brengen. Voor deze bijzondere gelegenheid zou zelfs een speciaal treinkaartje worden ontworpen.

Helaas besloot de organisatie kort voor de herdenkingsfeesten om de reünie, het belangrijkste onderdeel van het programma, te schrappen. De reden hiervoor was dat er onvoldoende interesse leek te bestaan onder de onderduikers. Achteraf kwamen er echter signalen dat er mogelijk iets mis was gegaan met het versturen van de uitnodigingen. Hoe dan ook, de Roggebroodtrein bleef definitief een herinnering uit het verleden

Beschrijving

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwden de Duitsers een radarstation aan de rand van het dorp Aalten van het type Freya. De locatie bevond zich ten noorden van de Ringweg, ongeveer halverwege het Tolhuis en de watertoren. Deze radarstelling was onderdeel van een uitgebreid luchtverdedigingssysteem van de Luftwaffe. Het radarsysteem, vernoemd naar de Germaanse godin Freya, was aan het eind van de jaren dertig door de Duitsers ontwikkeld. Het kon vijandelijke vliegtuigen tot op een afstand van ongeveer 150 kilometer signaleren.

De radarinstallatie bevond zich op een terrein met een omtrek van ongeveer 800 meter, omgeven door een stelsel van loopgraven en een prikkeldraadafrastering. Bovendien was er een luchtdoelgeschut aanwezig.

Er stond een grote radar, bestaande uit een voet van rode baksteen, ongeveer zeven bij zeven meter en drie meter hoog. Daarbovenop stond de antenne, een metalen raamwerk van zes bij zes meter. Het grote vierkante antennescherm kon handmatig in de gewenste richting worden gedraaid.

Ook stond er een radar van kleinere afmetingen, zonder stenen voet. Daarnaast stonden er op het terrein nog ongeveer tien houten barakken van vier bij zes meter, groen beschilderd, voor de manschappen.

De directe omgeving van de radarstelling was tot Sperrgebiet verklaard. De Ringweg was van het Tolhuis tot de watertoren verboden voor voetgangers. Op die plaatsen stonden borden met “Militäre Werke“. Auto’s en fietsers mochten wel doorrijden, maar stoppen of afstappen was verboden.

De Freya-radarstelling in Aalten werd gebouwd aan het einde van de zomer van 1942. In het najaar van 1944 werd de stelling verlaten. Tot in de beginjaren vijftig waren er nog restanten van de radarstelling te zien, zoals de behuizing van het antennescherm, gemaakt van beton en bakstenen.

Dank zij de welwillende gastvrijheid van de Aaltensche Gemeente werden wij in staat gesteld circa 100 kinderen, grootendeels afkomstig uit geteisterd Rotterdam, naar Aalten uit te zenden, aldus de heer B. Hoving in de Rotterdamsche Kerkbode. Deze kinderen genieten nu ver weg van hun verwoeste stad van de vredige rust en goede verzorging, die Aalten hun nu biedt.

Reeds enkele weken zijn zij daar en de berichten die regelmatig doorkomen getuigen van offervaardigheid en bereidheid en zijn alle even geruststellend. Alles verloopt naar wensch en geen enkele Aaltensche pleegvader of pleegmoeder voelt zich ook maar eenigszins bezwaard. Een ieder streeft er naar en laat niets onbeproefd om het onze kinderen recht naar den zin te maken. Geen enkel ziektegeval noch heimwee-patiënten vallen te rapporteeren.

Uit een brief van den heer J. Hopman uit Aalten blijkt, dat de kinderen er een prettig onthaal hebben gevonden.

De Graafschapbode, 29 januari 1940

In de Sociëteit alhier werd Zaterdagmiddag een tentoonstelling geopend van de Nederl. Vereen. voor Luchtbescherming, waarvoor het gemeentebestuur, de officieren, de hoofden van verschillende diensten en de besturen van verschillende vereenigingen waren uitgenoodigd. De voorzitter van de afd. Aalten, de heer Klaassen, heette de aanwezigen hartelijk welkom en bracht dank aan B. en W., het hoofd van den Luchtbeschermingsdienst, het bestuur der Sociëteit en anderen hartelijk dank voor de wijze, waarop zij meegewerkt hadden, dat deze tentoonstelling kon slagen. Spreker deelde mee, dat de burgemeester door een lichte ongesteldheid verhinderd was de tentoonstelling te openen en dat de heer weth. Te Gussinklo zich nu bereid verklaard had een openingswoord te spreken.

De heer Te Gussinklo begon met zich te verontschuldigen, dat hij feitelijk van luchtbescherming zeer weinig wist. Spr. betreurt het, dat er in Nederland geen beter woord voor gevonden is, want we beschermen niet de lucht, maar wel de menschen voor de gevaren, die in een oorlog door de vliegmachines met hun vernielende, dood en verderf brengende bommen uit de lucht komen. Is inderdaad de bevolking van Aalten, van Nederland zich wel voldoende bewust van haar taak in dezen. Het antwoord moet luiden: neen, het grootste gedeelte zeker niet. Daarom is het zeer nuttig en zeer noodig, dat de afd. Aalten deze tentoonstelling heeft georganiseerd.

Men zegt wel: het leger moet tot het volk gebracht worden, maar spreker wil ook de stelling poneeren, dat de luchtbescherming tot het volk gebracht moet worden. Het is zeer noodzakelijk, dat het Nederl. volk hier wat meer afweet. Daarom heeft het gemeentebestuur van Aalten ook ten zeerste dit aanschouwelijk onderwijs toegejuicht. Spreker hoopt dan ook, dat deze gratis tentoonstelling zeer veel bezoek zal trekken. Nu de oorlog een tijdje geduurd heeft, is de belangstelling wat afgeslapt en zou verder insluimeren. Wanneer we echter bedenken, dat op een land in het Noorden van Europa per dag 1000 à 2000 bommen worden neergestrooid, zullen we volmondig moeten toestemmen, dat deze voorlichting niet onnoodig is. Een gewaarschuwd man telt voor twee.

Spreker feliciteert het bestuur met deze schitterende wijze van inrichten dezer expositie en verklaart daarmede de tentoonstelling voor geopend. Nadat een kopje thee is aangeboden, werd onder leiding van één der heeren van het bestuur der Ned. Vereen. voor Luchtbescherming een rondgang gemaakt.

Duidelijk werd alles verklaard en de talrijke aanschouwelijke voorstellingen zoowel in beeld als in natura van het luchtgevaar, de uitwerking er van en de beveiliging er tegen, zullen zeker alle bezoekers veel duidelijk maken wat anders door het nalezen van boekjes niet volkomen begrepen werd. Platen laten ons de verschillende bevolkingsdichtheden van diverse landen zien, de uitwerking van brisant-, brand- en gasbommen, de maatregelen, die de overheid neemt en die door de burgers genomen kunnen worden, enz. enz.

We zien diverse gasmaskers, lantarens, een model van een rommelzolder en een zolder zoo deze wezen moet, een model schuilkelder, enz. enz. Met groote belangstelling werd naar de duidelijke uiteenzetting geluisterd. Het is te hopen, dat deze tentoonstelling, die tot en met Dinsdag geopend is en geheel gratis toegankelijk is, druk bezocht mag worden.