In ‘Boerderij- en Veldnamen in Aalten’ wordt deze boerderij aangeduid als ‘Snoeijenbos’, evenals de naburige boerderij op nummer 11.
Archieven
Rechterlijk Archief Bredevoort 1624
Sabbati 17 Januarij Aº 1624 – Stadtholder Johan ten Berge, Cornoten Wilhelm Wisselinck, Lambert Cortz. Erschenen die WolEdle, Erntfeste, Eerundveeldoegentrijcker Joist Droste, Jouffrow Catharina van Schloen, genant Tribbe eheluide thoe Wullen, Die bekanden voer sich und haer E. Erven, voer eene walbetaelte Somma geldes, rechtes steden, ewigen und onwedderroeplicken erffkoips avergelaten und verkofft thoe hebben, averlieten und verkofften In krafft deses, Roloff ten Damme Trijnen sijner huijsfrouwen und haren erven, haer Verkoperen Erff und guet Sch(n)oeijenbusch, Inden Kerspell Aelten buerschap Haert gelegen, mit sijn alinge olde und nije toebehoer und gerechticheit, sijnde der Hochund Wollgebornen Graven thoe Bronckhorst Leenroerich, Sonsten voer doerschlechtich Kummerfrij, Voerbeholden Geerdt Locken Vijff schepell Roggen Thenden, und Bloedigen thenden Jairlicx, und den Leenheeren sijner gerechticheit, voort Heeren dienst und gemein beschweer. Deses erfflick gecediert und uthgegaen, Daerop mit hant, halm und monde vertegen, waerschap, beter verschrijvongh und erffvestniss gelaefft nae Landtrechte, Bij veronderpandongh haerer Verkoperen Behuijsongen und Erffs binnen Bredeforth, voort aller harer guederen, hoe offt waer dieselve gelegen, Sonder Inrede und argelist.
Verpondingskohier 1647
Snaeijen busch, Embert van Dieren. Huis hof, Schoppe 1 sch. boulant 10mdr., 3de gerf, 83 – 6 – 8. 2 Verckens of 5 gl., 4 pont vlass, 6 hoender, 6 – 4 -. End pontschatt.
Liberale Gifte 1748
Kadaster 1832
Aalten D227 Gerhardus Arnoldus Worms en cons. landbouwer te Aalten 1080 m² huis en erf
Bewoners
Volgens de Liberale Gifte woonden in 1748 op de Haart drie gezinnen Snoeijenbosch naast of dichtbij elkaar. De nakomelingen van het 1e gezin woonden rond 1810 op Drommelder (Kriegerdijk 9), de nakomelingen van het 2e en 3e gezin op Snoeijenbosch (Kriegerdijk 11 en/of Kriegerdijk13). Onzeker is of alle drie gezinnen in 1748 op dezelfde boerderij woonden, misschien was er vlakbij ook een later afgebroken Klein Snoeijenbosch, Snoeijenboschschoppe o.i.d. Uit het Registre Civique blijkt pas met zekerheid wie waar woonde rond 1810.
Gerrit Jan Boshof alias Snoejenbos (Haart), trouwt op 13-07-1742 in Aalten met Geesken Gaspenvelt (Winterswijk, 14-07-1720 – Haart, 26-08-1779)
Volgende bewoners, zoon en schoondochter:
Jan Barent Snoejenbos (Aalten, 19-05-1748 – Haart, 20-11-1817), trouwt op 30-04-1773 in Hemden (Kruiskapel) met Hendrina Reijerding / Reerink (Bocholt, 13-10-1748 – Haart, 22-02-1818)
Volgende bewoners, zoon en schoondochter:
Jan Willem Snoejenbos (Haart, 08-08-1777 – Haart, 08-01-1806), trouwt op 09-08-1803 in Hemden (Kruiskapel) met Gerritjen Hulsevoort alias Gierking (Lichtenvoorde, 14-08-1775 – Haart, 06-08-1825)
Volgende bewoners, weduwe en 2e echtgenoot:
Tonij te Brake (Lichtenvoorde, 01-02-1778 – Haart, 22-08-1825), trouwt in 1806 met Gerritjen Hulsevoort alias Gierking (Lichtenvoorde, 14-08-1775 – Haart, 06-08-1825)
Bevolkingsregister 1823-1850
“Snoeijenbos”
Haart 44
Toni te Brake (Lichtenvoorde, 01-02-1778 – Haart, 22-08-1825) Gerritjen Hulsevoort (Lichtenvoorde, 14-08-1775 – Haart, 06-08-1825)
Volgende bewoners, zoon van Jan Willem en Gerritjen en schoondochter:
Gerhardus Johannes Snoeijenbos (Haart, 11-12-1804 – Haart, 29-01-1882), trouwt (1) op 22-10-1836 in Aalten met Elisabetha Dunkerbeck / Donkerbeek (Aalten, 16-11-1810 – Haart, 15-02-1844) (2) op 09-05-1844 in Aalten met Hendrika Christina te Laar (Heurne, 15-03-1812 – Haart, 29-03-1873)
Volgende bewoners:
Derk Jan te Loo (Aalten, 16-09-1810) Janna Geertruid Jentink (Aalten, 30-11-1816)
Bevolkingsregister 1850-1860
Haart 45
Derk Jan te Loo (Aalten, 16-09-1810) Janna Geertruid Jentink (Aalten, 30-11-1816)
Volgende bewoners:
Harmen Jan Driesten (Aalten, 30-12-1800) Johanna Geertruid te Slaa (Aalten, 26-12-1800)
Bevolkingsregister 1860-1870
Haart 45
Harmen Jan Driesten (Aalten, 30-12-1800) Johanna Geertruid te Slaa (Aalten, 26-12-1800)
Rond 1890 is er waarschijnlijk een nieuw huis vlakbij het oude gebouwd. In de periode hierna vinden we het gezin Driessen namelijk op 56a. Terwijl op nummer 56 de familie Hoftijzer komt te wonen. Welk adres het bij oude en nieuwe huis hoort, weten we (nog) niet.
Vroeger zaten hier, op de hoek van de Bredevoortsestraatweg en de Prinsenstraat, onder andere kruidenier Vaags en de winkel van M. Jansen (was dat ook een kruidenierswinkel?). Het pand op bovenstaande foto is later gesloopt, en daar staat nu het pand waar Modehuis Markerink-Bentsink in heeft gezeten. Tegenwoordig heeft het een woonbestemming.
In het Vestingpark in Bredevoort bevindt zich een Lourdesgrot, daterend uit 1912. Het is een (kleine) kopie van de bekende grot nabij de Franse stad Lourdes. De Bredevoortse Lourdesgrot is gemaakt van lavasteen en staat op de restanten van een onderwal van het bastion Vreesniet, naast het Theehuisje aan de Grote Gracht. Het is een gemeentelijk monument.
Nadat Maria in 1858 in Lourdes aan het meisje Bernadette zou zijn verschenen, werden overal in de wereld ‘Lourdesgrotten’ gemaakt met beelden ter ere van Maria en het meisje. Zo ook in Bredevoort, in de toenmalige tuin van het klooster Sint Bernardus.
De Bredevoortse Lourdesgrot werd gebouwd in opdracht van de zusters Franciscanessen van Thuine. De bouwdatum van de Lourdesgrot was lange tijd onbekend. In 2010 werd tijdens renovatiewerkzaamheden echter een opschrift ontdekt: ‘B. Elschot 1 mei 1912’.
Processiepark
In de tuin achter Sint Bernardus, waar de Lourdesgrot staat, werd begin vorige eeuw een processiepark aangelegd. Hier konden de lokale rooms-katholieken ongestoord in de buitenlucht religieuze rituele handelingen verrichten. Op de openbare wegen in Aalten waren processies niet toegestaan.
Op de tweede zondag na Pinksteren was hier de sacramentsprocessie. Men liep vanaf het klooster naar de Lourdesgrot. Paden die niet werden gebruikt, werden door meisjes met bloemen in motieven versierd. Na 1967 hielden die processies op, als gevolg van de kerkelijke omwentelingen. De Lourdesgrot raakte in onbruik en brokkelde af. Vandalisme deed de rest.
In 1985 verlieten de laatste nonnen het klooster Sint Bernardus. Daarna kocht vereniging Bredevoorts Belang het kloosterpark om het als stadspark te behouden. In 2015/2016 is het park ingrijpend gerenoveerd. Het park is van zonsopgang tot zonsondergang opengesteld voor het publiek.
Restauratie
Begin deze eeuw was de grot weinig meer dan een overwoekerde steenhoop. In 2010 werd de Bredevoortse Lourdesgrot echter in oude luister hersteld. Het herstel van de grot kostte 12.000 euro. Ramen beschermen de beelden en kaarsen voortaan tegen vandalen en guur weer en er zijn nisjes voor kaarsen. Met een plechtige inwijdingsceremonie werd de Lourdesgrot weer in gebruik genomen: als religieus erfgoed, maar ook als devotieplek.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
’t Zand is een plein en straat in het oude centrum van Bredevoort. In feite is ’t Zand de gedempte kasteelgracht van Kasteel Bredevoort dat onherstelbaar beschadigd raakte tijdens de kruittorenramp. Een groot deel van de bebouwing rond dit plein bestaat uit historische panden, waaronder diverse rijks- en gemeentelijke monumenten.
De straat loopt rondom een voormalig schoolgebouw en is zuidelijk daarvan een plein. Aan het noordoosten gaat deze over in de Kruittorenstraat, aan het noordoosten in de Hozenstraat, net als in het oosten. In het zuidoosten loopt de straat uit in de Gasthuisstraat, in het zuiden de Markt en ten slotte aan het zuidwesten de Prinsenstraat.
Naam
De oudst bekende vermelding van het Zand is van 16 mei 1620, toen een huis binnen “Bredeforth opt Sant” gelegen als onderpand werd gesteld. Waar tegenwoordig Stadsbrouwerij de Borghman is gevestigd, stond vroeger het kasteel van Bredevoort. Het grootste deel van ’t Zand was vroeger kasteelgracht.
Nog voor de Kruittorenramp werd de buitengracht gedempt. Hierdoor ontstond er tussen de Markt en de binnengracht een zandvlakte. Het plein moet zeker 200 jaar als zodanig hebben bestaan, beplant met populieren. Waarschijnlijk is de naam ’t Zand dus afkomstig uit de tijd na het dempen van de kasteelgrachten.
Op ’t Zand werden de vonnissen in het openbaar uitgesproken aan veroordeelden nadat zij terecht stonden in het Ambthuis. In oude tijden bedoelde men daarmee het kasteel Bredevoort. Daarna werden de misdadigers afgevoerd naar de galgenbulte op de Hollenberg voor de uitvoering van het vonnis.
Geschiedenis
Aan het begin van het plein stond ooit een stadsmuur. Die maakte vanaf het einde van de Prinsenstraat een hoek van 90 graden en liep rechtdoor richting Gasthuisstraat. Gezien vanaf het zuiden van het plein, waar de Markt op het plein uitkomt, was een poort geflankeerd door twee waltorens. Achter die poort lag een brug tot bijna aan het begin van de huidige brouwerij. Daar, in het midden van een plein, lag een barbacane. Deze bestond uit een groot rondeel met een tweede poort, wederom door twee waltorens geflankeerd. Daarna, ter hoogte van de gevel, lag een tweede brug die toegang gaf tot een groot en hoog poortgebouw. Dat poortgebouw moet ergens gestaan hebben op het schoolplein, ter hoogte van de hoofdingang van de voormalige school.
Aan de achterzijde werd in 2009 een vijf meter dikke hoekmuur opgegraven. Mogelijk zijn deze fundamenten restanten van dit poortgebouw. De burcht zelf begon vanaf het midden van het schoolplein, kruiste daar de straat en eindigde ergens voorbij het Breede Huus. Op de plaats van de aanbouw van huis Zandlust moet één van de hoektorens hebben gestaan.
Herinrichting
In 2009 begon men met de reconstructie en herinrichting van ’t Zand en de Kruittorenstraat. Het plein werd in 2010 voorzien van enkele cortenstalen kunstwerken. De bestrating van ’t Zand is totaal vernieuwd. Er zijn diverse elementen in aangebracht die herinneren aan het voormalige kasteel Bredevoort.
In de bestrating zijn de contouren van de historische barbacane deels zichtbaar gemaakt met messing stroken. De boog van het rondeel ervan is goed zichtbaar. Op het schoolplein toont een natuurstenen tegel de locatie van de ingang van het kasteelterrein. Aan de zijmuur van de voormalige school is een cortenstalen geschiedenisboek gemonteerd, en op het plein staat ten slotte nog een maquette van de Vestingwerken van Bredevoort rond 1650 en een standbeeld van Hendrickje Stoffels, de geliefde van schilder Rembrandt van Rijn.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
Kasteel Bredevoort in 1597Opgraving fundamenten kasteel Bredevoort, 2009Rechtsonder de halfronde boog in het plein zijn de zichtbaar gemaakte contouren van het rondeel, onderdeel van de barbacane die op deze plek stond
De Hozenstraat of De Hozze is een relatief ‘nieuwe’ straat in het oude centrum van Bredevoort. Het straatje begint als verlenging van de Ambthuiswal en splitst dan in twee richtingen, de ene kant naar ’t Zand met een steeg naar de Gasthuisstraat (de voormalige Ganzenmarkt, de andere kant splitst de straat voor de tweede keer, wederom naar ’t Zand, maar ook naar de Izermanstraat waar de straat eindigt.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
De Hozenstraat kon aan het einde van de 17e eeuw worden aangelegd na de uitbreiding van de vestingwerken van Bredevoort. De oude stadsmuur werd gesloopt nadat een aarden stadswal geheel rondom het Kasteel Bredevoort werd aangelegd. Door de vrijgekomen ruimte tussen het kasteel en de stadswal ontstond een doodlopend straatje, als een kous, het Bredevoortse woord waar de straat haar naam aan dankt, Hozze. De vrijgekomen ruimte werd voornamelijk bewoond door mensen van de Joodse gemeenschap. Na het dempen van de kasteelgrachten hadden de Joden dan ook een begraafplaats op De Hozze, in de volksmond ‘De Timp’ geheten. De eerste Synagoge van Bredevoort werd in gebruik genomen op de aangrenzende Ganzenmarkt.
Monumenten
In de Hozenstraat staan vakwerkhuisjes die op de rijksmonumentenlijst geplaatst zijn. Daarnaast heeft het straatje met acht gemeentelijk monumenten een relatief hoge monumentendichtheid.
In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw zat hier de VIVO buurtsuper van Gerrit Huitink. De winkel werd geopend op 23 november 1961. In dit jaar adverteerde men met het volgende: “In onze nieuwe zaak hebben wij onze artikelen zodanig opgesteld dat U alles gemakkelijk kunt overzien. Tevens kunt u, indien U dit wenst. Uw boodschappen zelf pakken”. Er was dus al sprake van een vorm van zelfbediening.
Een populaire drank bij feestjes in die tijd was ‘bowl‘, iets wat we nu vrijwel niet meer kennen. Huitink adverteerde ermee bij de opening van zijn winkel: “1 blik Ananas, 1 blik Fruitcocktail en 1 blik Aardbeien, 3 blikken verpakt in een handig boodschappennet samen voor f 1,25”.
De zaak van Gerrit Huitink heeft tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw bestaan. Het exacte jaar van de sluiting van deze winkel is ons niet bekend. Er verdwenen in die periode talloze kruideniers door de opkomst van de grote supermarkten.
VIVO-winkel HuitinkStationsweg met links het café van Kleinhesselink en recht vooruit station BredevoortAaltensche Courant, 7 maart 1914Aaltensche Courant, 7 december 1920
Raadsel: De naam ‘Kappersweide’ bij deze locatie komt uit ‘Boerderij- en Veldnamen in Aalten’. De bewonersreeks klopt op zich ook en de naam is eenvoudig te verklaren doordat er lange tijd een familie Kappers woonde. Volgens het Adresboek der gemeente Aalten uit 1967 woonde op Lintelo 57 destijds G.W. Doornink. En in een krantenbericht uit 1942 wordt daarbij de naam ‘Kappersweide’ vermeld.
Echter, twee jaar later wordt in een familieadvertentie, opnieuw Lintelo 57 vermeld, maar dan met de naam ‘Hoopmansweide’. En op de grafsteen van Gerrit Willem Doornink (1866-1947) staat de inscriptie “HOOPMANSWEIDE” LINTELO. Bovendien beschikken wij over documentatie dat zijn zoon Gerrit Jan Doornink (1893-1989) een botanische tuin had op boerderij Hoopmansweide (inclusief een oude waterput en vlasoven), die ‘Doorninks Hof’ genoemd werd. Volgens andere informatie (o.a. het adresboek uit 1967) ligt ‘Hoopmansweide’ echter aan de overkant van de weg en woonden er sinds 1911 eerst Vriezen en later Grievink.
Weet u hoe dit zit?
Eigenaren
Overzicht is niet volledig.
Jaar
Perceel
Eigenaar
Omschrijving
1832
G-295
Gerrit Jan Hoopman
27610 m² bouwland
1885
G-3260
Arend Jan te Lindert, landbouwer
1590 m² huis, erf en bouwland
1901
G-3511
Hendrik Jan Helmink, landbouwer
1130 m² huis, schuur, erf en bouwland
1978
G-4851
Willem Pardijs, landbouwer
61.510 m² huis, schuren, gld., wld.
1982
L-752
Jan Willem Hoopman, ondernemer
3905 m² huis, tuin, bijgebouwen, cultuurgrond
Bewoners
Tot het einde van de 19e eeuw is er sprake van dubbele bewoning:
Na het overlijden van vader Hendrik Jan in 1899 vertrekken zij naar een nieuw gebouwde boerderij aan de overkant van de weg, Lintelo 50/1 (Hoopmansweide). Het lijkt erop dat Kappersweide sindsdien niet meer dubbel bewoond is.
Fragment kadastrale kaart, 1899 (perceel G-3511)Projectie uit ‘Boerderij- en Veldnamen in Aalten’ op Google MapsAaltensche Courant, 29 juli 1899 (‘half huis en erf’)Aaltensche Courant, 26 augustus 1899Nieuwe Apeldoornsche Courant, 10 september 1942Graafschapbode, 31 maart 1944Overlijdensadvertentie, 5 maart 1969Overlijdensadvertentie, 5 maart 1969
In de Liberale Gifte van 1748 komen in het 3e rot van Barlo vier echtparen Oonk / op Oonk direct na elkaar voor in onderstaande volgorde:
Jan te Kampe alias Oonk, trouwt in 1721 met Henderse Tjeinck
Gerrit Jan Deunk alias Oonk, trouwt in 1746 met Aeltje Hillen
Jan H(uij/oi)tink, trouwt in 1732 met Hendersken Kuntjes alias Huiskes
Herman Oonk alias Drentel, trouwt in 1745 met Enneken te Kleine Bogt
Deze echtparen zullen bewoners van Oonk (in de Wal), Oonk I en Oonk II geweest zijn die in het 3e rot lagen. In het 4e rot woonde Wander Oonk (trouwt op 1748 met Willemina ten Elsen). Hij wordt in de Liberale Gifte nog als ongetrouwd genoemd. Als hij na zijn huwelijk in het 4e rot is blijven wonen moet hij op Oonk III hebben gewoond (zijn moeder bezat in 1732 land ‘op Huernink’, dat in het 4e rot lag).
Nakomelingen van het bovengenoemde 2e echtpaar woonden begin 19e eeuw zowel op Oonk I als op Oonk III, terwijl de bewoners van Oonk II in het begin van de 19e eeuw nakomelingen waren van het 3e echtpaar.
De bewonersreeksen van de vier boerderijen Oonk tot 1823 zijn opgesteld op basis van de volgende veronderstellingen:
De vier genoemde echtparen woonden op Oonk (in de Wal), Oonk I of Oonk II in het 3e rot
Wander Oonk en Willemina ten Elsen woonden op Oonk III in het 4e rot
De volgorde waarin de vier echtparen in de Liberale Gifte worden genoemd is niet willekeurig, maar hangt samen met de plek waar ze woonden
De laatste twee van de vier genoemde echtparen deelden hetzelfde huis
Eerst bekende bewoners:
Joost te Drentel alias Oon(c)k (Aalten, 22-08-1669 – Barlo < 1745), trouwt (1) op 12-12-1697 in Aalten met Geesken Oonck / Ooink (Barlo – Barlo < 1722), Geesken kwam van Oonk I. (2) op 01-02-1722 in Aalten met Engele Steenkamp (Lichtenvoorde – Barlo > 1748)
Volgende bewoners:
Jan H(uij/oi)tink (Vragender), trouwt op 20-04-1732 in Lichtenvoorde met Hendersken Kuntjes alias Huiskes (Vragender)
Volgende bewoners, zoon van Joost en Enneken en schoondochter:
Herman Oonk alias Drentel (Aalten, 22-11-1722 – Barlo, 20-02-1778), trouwt op 01-08-1745 in Aalten met Enneken te Kleinebogt / Kleine Bogt (Avest – Barlo, 01-11-1785)
Volgende bewoners, zoon van Jan en Hendersken en schoondochter:
Jan Barent H(oi/ui)tink (Barlo – Lichtenvoorde, 15-04-1797), trouwt op 26-04-1755 in Aalten met Maria te Haar (Lichtenvoorde, 25-08-1727 – Lichtenvoorde, 21-01-1792)
Jan Barent en Maria woonden na 1770 op De Haar in Den Bosch, Lichtenvoorde.
Volgende bewoners, dochter en schoonzoon:
Jan Derk O(o/e)nk (Aalten, 07-07-1754 – Barlo, 14-05-1817), trouwt op 10-05-1782 in Lichtenvoorde met Hendersken H(ui/eu/oi)tink (Aalten, 07-01-1769 – Barlo, 21-08-1813)
Jan Derk en Hendersken woonden eerder op Oonk III.
Volgende bewoners:
Bevolkingsregister 1823-1850
“Oonk”
Barlo 23
Hendrik Overbeek (Dinxperlo, 10-11-1798) Geertjen Bengevoort (Aalten, 08-03-1794)
