Categorie: Monumenten

  • Gevallen in het georganiseerde verzet

    Gevallen in het georganiseerde verzet

    Köstersbulte, Aalten

    Op het gazon van de Oude Helenakerk aan de Markt in Aalten staat een bijzondere gedenksteen. De bronzen plaat op de steen vermeldt de namen van zeven verzetsstrijders binnen het georganiseerde verzet in Aalten.

    Het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) ontwikkelde zich pas in de loop van de oorlog. Naarmate de maatregelen van de Duitse bezetter strenger werden, ontstonden er kleine groepjes die zich, aanvankelijk met beperkte middelen, tegen de bezetting verzetten. Naarmate de oorlog vorderde, kwamen steeds meer mensen in moeilijkheden. De kleine verzetsgroepen groeiden in kracht door de toename van het aantal leden, maar ook door de netwerken die ontstonden tussen de verschillende verzetsgroepen.

    Binnen het verzet waren er twee belangrijke stromingen te onderscheiden. De eerste groep was de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO). Deze groep organiseerde onder andere onderduikadressen voor joden, voor mannen die weigerden in Duitsland voor de vijand te werken, en voor verzetsmensen die zich schuil moesten houden. De LO was voor de voedselvoorziening aan de onderduikers afhankelijk van voldoende distributiebonnen. Daarvoor zorgde de tweede groep, de Knokploegen (KP). Deze bewapende groep verrichtte overvallen op distributiekantoren, probeerde de vijand op vitale punten te saboteren en bereidde zich in de laatste fase van de oorlog voor op de assistentie van de geallieerde troepen bij de bevrijding van Nederland.

    In de Achterhoek, met name in de regio Aalten, Lichtenvoorde en Winterswijk, was het verzet bijzonder actief. Een deel van de verzetsmensen verloor tijdens de oorlog het leven. Zij die de barre tijd overleefden, voelden zich geen helden. Velen getuigden van de angst die ze hun leven lang mee zouden dragen. De moedige daden van het verzet staan opgetekend in verschillende boeken.

    De namen van de gevallenen (klik op de links voor meer informatie):

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

  • Gemeentelijke en Rijksmonumenten

    Gemeentelijke en Rijksmonumenten

    In Aalten, Bredevoort en buurtschappen zijn ruim 200 gemeentelijke en rijksmonumenten te vinden. In onderstaande tabel worden zij weergegeven. De meest rechtse kolom vermeldt of het een gemeentelijk (G) of rijksmonument (R) betreft.

    AdresKern/buurtschapOmschrijvingSoort
    Bredevoortsestraatweg 18AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 26, 28, 32AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 38AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 51AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 55AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 59AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 67AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 70AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 79AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 99-101AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 103AaltenWoonhuisG
    Bredevoortsestraatweg 105AaltenWoonhuisG
    ’t Dal 1/ Steile Dalweg 2, 2aAaltenWoonhuisG
    Dijkstraat 2AaltenWoonhuisG
    Dijkstraat 11AaltenKerkG
    Dijkstraat 13AaltenPastorieG
    Haartsestraat 34 en 34aAaltenWoon/winkelpandG
    HaartsestraatAaltenJoodse begraafplaatsG
    Hogestraat 2f en 2gAaltenWoonhuisG
    Hogestraat 20AaltenWoon/winkelpandG
    Hogestraat 21AaltenWoon/winkelpandG
    Hogestraat 37AaltenWoonhuisG
    Hogestraat 42 en 42aAaltenWoonhuisG
    Hogestraat 52AaltenKerkG
    Kerkstraat 15AaltenWoonhuisG
    Köstersbulte 2AaltenWoon/winkelpandG
    Landstraat 2AaltenVoormalig caféG
    Landstraat 5AaltenWoon/winkelpandG
    Landstraat 12AaltenWoon/winkelpandG
    Landstraat 24AaltenWoon/winkelpandG
    Landstraat 35AaltenWoon/winkelpandG
    Landstraat 41AaltenWoonhuisG
    Lankhofstraat 2 en 4AaltenWoonhuisG
    Lankhofstraat 7AaltenWoonhuisG
    Lankhofstraat 24AaltenWoonhuisG
    Lankhofstraat 28AaltenWoonhuisG
    Lichtenvoordsestraatweg 8, 8a en 8bAaltenWoonhuisG
    Lichtenvoordsestraatweg 11AaltenWoonhuisG
    Lichtenvoordsestraatweg 18AaltenWoon/winkelpandG
    Lichtenvoordsestraatweg 20AaltenWoonhuisG
    Markt 8AaltenWoon/winkelpandG
    Markt 18AaltenWoon/winkelpandG
    Piet HeinstraatAaltenOude RK begraafplaatsG
    PolstraatAaltenStenen bankG
    Polstraat 14 en 14aAaltenWoonhuisG
    Prinsenstraat 4AaltenCaféG
    Prinsenstraat 11AaltenWoonhuisG
    Prinsenstraat 21AaltenWoonhuisG
    Prinsenstraat 29AaltenWoonhuisG
    Prinsenstraat 32AaltenWoon/winkelpandG
    Prinsenstraat 40, 40a en 40bAaltenVoormalige gevangenisG
    Ringweg 19AaltenWatertorenG
    Romienendiek 2aAaltenBegraafplaatsG
    Slicher van Bathstraat 2AaltenWoonhuisG
    Stationsstraat 7AaltenSynagogeG
    Stationsstraat 21AaltenWoonhuisG
    Stationsstraat 40AaltenStationsgebouwG
    Stationsstraat 47AaltenWoonhuisG
    Varsseveldsestraatweg 21AaltenOude begraafplaatsG
    Varsseveldsestraatweg 37AaltenWoonhuisG
    Aladnaweg 18BarloBoerderijG
    Barloseweg 11 en 11aBarloBoerderijG
    Lichtenvoordsestraatweg 80 en 82BarloBoerderij / ?G
    Ligterinkweg 2BarloBoerderijG
    Nijhofsweg 4 en 6BarloBoerderijG
    Ambthuiswal 1a & 3BredevoortWoonhuisG
    Ambthuiswal 2BredevoortWoonhuisG
    Ambthuiswal 4 en 4aBredevoortWoonhuisG
    Ambthuiswal 7 en Gasthuisstraat 22BredevoortWoonhuisG
    Boterstraat 2BredevoortWoonhuisG
    Boterstraat 3BredevoortWoonhuisG
    Boterstraat 5, 7BredevoortVoormalige boterfabriekG
    Boterstraat 6BredevoortWoonhuisG
    Boterstraat 8BredevoortWoonhuisG
    Gasthuisstraat 1BredevoortWoonhuisG
    Gasthuisstraat 5BredevoortWoonhuisG
    Gasthuisstraat 7BredevoortWoonhuisG
    Gasthuisstraat 20BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 2BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 2a, ’t Zand 3BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 4BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 6BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 8BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 14BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 18BredevoortWoonhuisG
    Hozenstraat 20BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 1 en 3BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 8BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 9BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 11BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 12BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 14BredevoortWoonhuisG
    Kerkstraat 16BredevoortKerkG
    KloosterdijkBredevoortRK begraafplaatsG
    Koppelstraat 4 en 4aBredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 6BredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 9BredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 10BredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 11BredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 13BredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 23BredevoortWoonhuisG
    Koppelstraat 35BredevoortKerkG
    Landstraat 3BredevoortWoonhuisG
    Landstraat 4BredevoortWoon/winkelpandG
    Landstraat 6BredevoortWoon/winkelpandG
    Landstraat 8BredevoortWoon/winkelpandG
    Landstraat 11BredevoortWoon/winkelpandG
    Landstraat 12, 14BredevoortWoonhuisG
    Landstraat 16BredevoortWoonhuisG
    Landstraat 18BredevoortWoon/winkelpandG
    Landstraat 20, naast Officierstraat 1aBredevoortWoonhuisG
    Markt 4BredevoortWoonhuisG
    Markt 6BredevoortWoonhuisG
    Markt 10BredevoortWoon/winkelpandG
    Misterstraat 1BredevoortWoonhuisG
    Misterstraat 3BredevoortWoonhuisG
    Misterstraat 4 en 4aBredevoortWoonhuisG
    Misterstraat 7BredevoortWoonhuisG
    Misterstraat 11BredevoortCaféG
    Misterstraat 17BredevoortWoonhuisG
    Misterstraat 39BredevoortVoormalige fabriekG
    Misterstraat 44BredevoortWoonhuisG
    Officierstraat 5 en ’t Walletje 5BredevoortWoonhuisG
    Prins MauritsstraatBredevoortJoodse begraafplaatsG
    Prins MauritsstraatBredevoortOude begraafplaatsG
    Prinsenstraat 1 en 1aBredevoortWoon/winkelpandG
    Prinsenstraat 3aBredevoortWoonhuisG
    Prinsenstraat 5BredevoortWoonhuisG
    Prinsenstraat 8BredevoortWoon/winkelpandG
    Prinsenstraat 12BredevoortWoonhuisG
    Vismarkt 8BredevoortWoonhuisG
    Vismarkt 9BredevoortWoonhuisG
    Vismarkt 11BredevoortWoonhuisG
    ’t Walletje 3BredevoortWoonhuisG
    ’t Walletje 4BredevoortWoonhuisG
    ’t Walletje 6BredevoortWoonhuisG
    ’t Zand 11BredevoortWoonhuisG
    ’t Zand 14 en 15BredevoortWoonhuisG
    ’t Zand 18BredevoortWoonhuisG
    ’t Zand 19 en 19aBredevoortWoonhuisG
    ’t Zand 23BredevoortVoormalig rusthuisG
    Bokkelderweg 6DaleBoerderijG
    Engelandsdijk 4DaleBoerderijG
    Hofstedeweg 1DaleBoerderijG
    Drenthelweg 2HaartBoerderijG
    Kriegerdijk 10HaartZondagsschoolG
    Lieversdijk 37HaartBoerderijG
    Veenhuisweg 4HaartBoerderijG
    Hondorpweg 5HeurneBoerderijG
    Kiefteweg 2 en 4HeurneBoerderijG
    Bolwerkweg 7’t KloosterBoerderijG
    Bolwerkweg 18’t KloosterBoerderijG
    Leemhorstdijk 4LinteloBoerderijG
    Sondernweg 9LinteloZondagsschoolG
    Tuunterweg 2LinteloBoerderijG
    (Deze wordt nog verplaatst, locatie nog niet bekend)Aalten / BredevoortTorenuurwerkG
    Landgoed ’t WalfortAalten / BredevoortJachtpalen (13 stuks)G
    Dijkstraat 14AaltenWoonhuisR
    Hofstraat 12AaltenWoonhuisR
    Hofstraat 14AaltenWeverijR
    Landstraat 22AaltenKerkR
    Markt 2AaltenWoonhuisR
    Markt 4AaltenWoonhuisR
    Markt 5AaltenOverheidsgebouwR
    Markt 7AaltenOverheidsgebouwR
    Markt 12AaltenBoerderijR
    Markt 14AaltenWoonhuisR
    Markt 16AaltenBoerderijR
    Oosterkerkstraat 1AaltenKerkR
    Polstraat 9AaltenHavezatheR
    Prinsenstraat 41AaltenCaféR
    Stationsstraat 55AaltenWoonhuisR
    LichtenvoordsestraatwegBarloUrnenveldR
    Nijhofsweg 6aBarloBoerderijR
    Nijhofsweg 6aBarloVarkensstalR
    Bastions ten noordwesten van het stadjeBredevoortFort, vesting en -onderdelenR
    BredevoortBredevoortOmwallingR
    Hozenstraat 16BredevoortBoerderijR
    Kerkstraat 6BredevoortWoonhuisR
    Kerkstraat 13BredevoortWoonhuisR
    Landstraat 10BredevoortWoonhuisR
    Landstraat 32BredevoortMolenR
    Markt 1aBredevoortWoonhuisR
    Markt 2BredevoortWoonhuisR
    Markt 3BredevoortKerkR
    Markt 5BredevoortWoonhuisR
    Markt 7BredevoortWoonhuisR
    Bij Markt 7BredevoortWoonhuisR
    Misterstraat 85BredevoortBoerderijR
    Bij Misterstraat 85BredevoortSchuurR
    Bij Misterstraat 85BredevoortWagenschuurR
    ’t Zand 2BredevoortWoonhuisR
    Bij ’t Zand 23BredevoortLighalR
    Beerninkweg 5DaleBoerderijR
    Romienendiek 2DaleWoonhuisR
    Romienendiek 9DaleBoerderijR
    Walfortlaan 1DaleHavezatheR
    Beestmanweg 1HaartBoerderijR
    Walfortlaan 3HaartBoerderijR
    GrensdijkHeurneGrenssteenR
    Hondorpweg 7HeurneBoerderijR
    Bij Hondorpweg 7HeurneVarkensstalR
    Bij Hondorpweg 7HeurneSchuurR
    Kloosterdijk 9’t KloosterBoerderijR
    Gendringseweg 27LinteloMolenR
    Dinxperlosestraatweg 125IJzerloSchoolgebouwR
  • Stolpersteine

    Stolpersteine

    In Aalten liggen 34 Stolpersteine voor twaalf adressen. Een Stolperstein (struikelsteen) is een gedenksteen die geplaatst wordt in het trottoir voor het huis van waaruit in de Tweede Wereldoorlog mensen door de nazi’s zijn weggevoerd naar een vernietigingskamp. Als je, meestal onverwacht, voor je voeten zo’n steen ziet met de naam van een slachtoffer, word je er weer even aan herinnerd hoe tijdens die oorlog vele miljoenen het slachtoffer zijn geworden van systematische moord.

    De stenen hebben een oppervlakte van 10 bij 10 cm. Op de bovenkant is een messing plaatje aangebracht. Daarin zijn de naam, het geboortejaar, de datum van wegvoering en de plaats en datum van overlijden gestanst. Zo herinnert elk van die stenen aan één van die slachtoffers. Een mens die op déze plek heeft gewoond en hiervandaan is gedeporteerd, om nooit meer terug te keren.

    Bedenker

    Het Stolpersteineproject is bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij maakte het formaat van deze ‘stenen des aanstoots’ bewust niet te groot, zodat men een buiging moet maken om de opschriften te kunnen lezen.

    Demnig begon in 1997 met het leggen van de eerste Stolperstein in de Berlijnse wijk Kreuzberg. Inmiddels liggen er in vele landen al Stolpersteine. Gunter Demnig geeft ieder slachtoffer zo een eigen monument. Zijn motto luidt: “Een mens is pas vergeten als zijn of haar naam vergeten is“.

    Aanvankelijk maakte hij alle stenen één voor één zelf, want massaproductie vindt hij in strijd met de gedachte achter het project. Maar gedwongen door de stormachtige ontwikkeling van het project, laat hij zich tegenwoordig ondersteunen door een bevriende kunstenaar. Hij staat erop om de eerste stenen in een bepaalde plaats persoonlijk te leggen. De overige stenen worden tegenwoordig meestal door gemeentelijke stratenmakers geplaatst.

    Stolpersteine in Aalten

    In Aalten zijn er 34 Stolpersteine gelegd voor de volgende adressen:

    In één geval kon de steen niet voor de woning van het slachtoffer worden gelegd omdat deze woning (Industriestraat 4) niet meer bestaat. Ook is er geen trottoir om de steen in te leggen. Daarom is deze steen voor de synagoge gelegd:

  • Vliegermonument IJzerlo

    Vliegermonument IJzerlo

    Huisstededijk, IJzerlo (net voor bruggetje Keizersbeek)

    Het monument ‘Vliegen voor de Vrede’ is een herdenkingsmonument gelegen aan de Huisstededijk in de Aaltense buurtschap IJzerlo. Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan de crash van een Engelse bommenwerper tijdens de Tweede Wereldoorlog, die in de nacht van 26 juni 1943 neerstortte in een nabijgelegen aardappelveld.

    In de bewuste nacht van 26 juni 1943 vlogen ruim 400 Britse bommenwerpers over de Achterhoek, op weg naar de petrochemische industrie van Gelsenkirchen voor een bombardementsmissie. Een van deze toestellen, een Short Stirling BK767 van het 214 Squadron van de Royal Air Force, met zeven bemanningsleden aan boord, was net voor middernacht op 25 juni opgestegen.

    Omstreeks 01:20 uur werd het toestel in brand geschoten door nachtjachtpiloot Oberleutnant Ludwig Meister, die vloog in een Messerschmitt Bf 110 G-4, kort daarvoor opgestegen vanaf vliegveld Venlo. De Stirling stortte neer in een aardappelveld tussen de boerderijen van de families Van Lochem aan de Huisstededijk en Ter Horst aan de Veldweg.

    Van de zeven bemanningsleden overleefden slechts twee de crash. Zij werden later bij Hemden gevangen genomen en brachten de rest van de oorlog door in Duitse krijgsgevangenschap. De overige vijf bemanningsleden kwamen om en werden op 29 juni 1943 met een korte plechtigheid begraven op begraafplaats Berkenhove in Aalten.

    De volgende dag trokken veel Aaltenaren naar de begraafplaats. Op het middelste graf legden ondergrondse strijders een krans met linten neer met de tekst: ‘Gebroken vleugels, onsterfelijke roem’. Op last van de bezetter moest deze woorden verwijderd worden, maar ze leven voort op het monument.

    De omgekomen bemanningsleden zijn:
    F/O. B.H. Church, 21 jaar
    Sgt. W. Th. Davis, 21 jaar
    Sgt. F. Mills, 20 jaar
    Sgt. W.H. Thompson, 21 jaar
    F/O. J.F. Tritton, 28 jaar

    Overlevenden, maar gevangen genomen:
    • F/O. K.A. Nielson
    • Sgt. E.G. Taylor

    Het monument

    In 2003 werd een monument onthuld op de plek waar een van de lichamen van de bemanningsleden werd gevonden, nabij de fietsbrug over de beek aan de Huisstededijk. De maker, Wim Westerveld, gaf het de naam ‘Vliegen voor de vrede’ en creëerde een kunstwerk dat meerdere lagen van symboliek bevat.

    Het monument bestaat uit een witte stenen bol met daarop een metalen sculptuur dat vanuit bepaalde gezichtshoeken een duif voorstelt en vanuit andere hoeken vlammen. De bol rust op een schuin de grond in stekende metalen buis, waarop een plaquette is bevestigd. Bij de onthulling van het monument  was één van de twee overlevenden, navigator Edwin Taylor (1922) aanwezig.

    Betekenis

    Het beeld stelt de aarde voor met daarop een vredesduif, die het verlangen naar vrede symboliseert. Vanuit bepaalde gezichtshoeken verandert de duif echter in vlammen, die de tragische gebeurtenis van de crash en de vurige toewijding van de bemanning aan hun missie symboliseren. De vlammen verwijzen ook naar het vuur dat het vliegtuig aan bommenlast met zich meebracht. De gebroken vleugels op het monument staan symbool voor de abrupt geëindigde missie van de bemanning.

    Het monument dient niet alleen ter herinnering aan de bemanning van de Stirling BK 767, maar draagt ook een bredere boodschap uit. Het fungeert als een waarschuwing tegen oorlog en herinnert ons aan de vrijheid die we vandaag de dag genieten. Het roept op om zuinig te zijn op deze vrijheid en om die ook anderen te gunnen.

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

  • Oorlogsmonument

    Oorlogsmonument

    Whemerstraat, Aalten

    Beschrijving

    Het oorlogsmonument op de Wheme is opgericht ter nagedachtenis aan alle medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Met het gedenkteken wordt tevens de bevrijding in herinnering gebracht.

    De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van het comité Stichting Monument 1940-1945. Onder de Aaltense bevolking heerste er direct na de bevrijding de behoefte om met een monument de oorlogsslachtoffers te eren.

    Het monument bestaat uit een beeld van een mannenfiguur met vrouw en kind. Het beeld van Franse kalksteen is geplaatst op een terras. Het voetstuk bestaat uit metselwerk, beton en natuursteen. Het gedenkteken is 1 meter 31 hoog, 1 meter 43 breed en 90 centimeter diep.

    Het monument is onthuld op 16 juni 1956 door Hendrik Jan (Ome Jan) Wikkerink, leider van de voormalige verzetsbeweging in Aalten.

    De tekst op het voetstuk luidt:

    OM TE DOEN
    GEDENKEN
    1940 1945

    De groep is met het gelaat naar het zuiden gericht van waar de verdrukking, maar ook de bevrijding kwam. Kunstenares Bé Thoden van Velzen omschreef het beeldhouwwerk als volgt: “… voorstellende man, vrouw en kind, als symbool van het gehele Nederlandse volk, verwachtingsvol uitziende naar de bevrijding, ongebogen en onverzwakt.”

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

    Kenmerken


    FunctieMonument
    Onthulling1956

    Bronnen


  • Onderduikersmonument

    Onderduikersmonument

    Stationsstraat, Aalten

    Het onderduikersmonument aan de Stationsstraat is een dankbetuiging van oud-onderduikers aan de Aaltense bevolking voor hun gastvrijheid en aan de verzetsmensen die de stuwende kracht waren bij het onderbrengen van de onderduikers.

    Het monument bestaat uit een bakstenen gedenkmuur met fontein. In de gedenkmuur zijn een bronzen plaquette en twee gebeeldhouwde fragmenten van natuursteen aangebracht.

    Het monument is onthuld op 4 oktober 1947 door mevrouw D.G. Wikkerink-Eppink, de echtgenote van verzetsleider Hendrik Jan (Ome Jan) Wikkerink.

    De tekst op de plaquette luidt:

    AANGEBODEN AAN DE GEMEENTE AALTEN DOOR ONDERDUIKERS
    WELKE IN DE BEZETTINGSJAREN 1940-1945
    HIER EEN VEILIG TOEVLUCHTSOORD GEVONDEN HEBBEN.

    Op de gebeeldhouwde fragmenten staat als tekst psalm 91:5 en 6.

    De tekst van het linker fragment luidt:

    GIJ ZULT NIET VREZEN VOOR DE SCHRIK DES NACHTS,
    VOOR DE PIJL DIE DES DAAGS VLIEGT;
    VOOR DE PESTILENTIE DIE IN DE DONKERHEID WANDELT,
    VOOR HET VERDERF DAT OP DE MIDDAG VERWOEST.

    De tekst van het rechter fragment luidt:

    WANT HIJ ZAL U DEKKEN MET ZIJN VLERKEN EN
    ONDER ZIJN VLEUGELEN ZULT GIJ BEROUWEN.

    Het linker beeldhouwwerk is een voorstelling van drie bespijkerde laarzen van de horde der barbaren die een jong ontkiemende vrucht dreigen te vertrappen. Dit symboliseert de overweldiging en bezetting en beeldt het bedreigde jonge leven uit dat toch ontkiemt, ondanks het gevaar. Het rechter fragment is een pelikaan die met uitgespreide vleugels het nest met jongen beschermt. De pelikaan is een christelijk symbool voor totale zelfopoffering. Volgens de legende voedt de vogel haar jongen met haar eigen bloed. De vogel staat symbool voor de inbreng van het verzet in de strijd tegen de bezetter. Het tanende hakenkruis op de achtergrond verbeeldt de vergankelijkheid van de bedreiging.

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

    Bronnen


  • Spelend de dood in

    Spelend de dood in

    Piepersweg, Aalten

    Aan de Piepersweg in de Aaltense Heurne staat een gedenkteken ter herinnering aan een tragisch ongeluk dat kort na de bevrijding van Aalten plaatsvond. Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan drie jonge jongens die bij het ongeval om het leven kwamen.

    Op de middag van 4 april 1945, slechts enkele dagen na de bevrijding, speelden de jongens Wim Schenk (8 jaar), zijn broertje Henk Schenk (6 jaar) en hun vriendje Wim Wisselink (5 jaar) buiten. In een droge sloot langs de Bocholtsestraatweg vonden ze een projectiel. Zich niet bewust van het gevaar, gooiden ze het naar elkaar toe. Op een gegeven moment wierp één van de jongens het projectiel tegen de muur van een nabijgelegen woning, waarop het explodeerde.

    De gevolgen waren afschuwelijk. Wim Schenk overleed ter plekke. Zijn broertje Henk en Wim Wisselink raakten zwaargewond en werden overgebracht naar een militair noodhospitaal in Barlo, waar zij kort na elkaar overleden.

    In 2011 verscheen een boekje over deze dramatische gebeurtenis met de titel: ‘Spelend de dood in’, geschreven door Louis Veldhuis.

    Zeventig jaar na het ongeluk, in 2015, werd op de plek van het drama een monument onthuld. Het bestaat uit een sokkel met afbeeldingen van de drie jongens en is ontworpen door kunstenares Ans Braamskamp. De onthulling werd verricht door nabestaanden van de familie Schenk.

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

  • Bombardement Barlo

    Bombardement Barlo

    Nijhofsweg 4, Barlo

    Op 30 maart 1945 werd de Aaltense buurtschap Barlo bevrijd door de geallieerden. Bij de ontzetting van Barlo en omgeving werd een schuilkelder bij boerderij Nijhof getroffen door een bom van de geallieerden die gericht was op de terugtrekkende Duitsers.

    Tijdens de schermutselingen tussen de strijdende partijen verscholen de zeven kinderen van de familie Weenink, het gevluchte echtpaar Elfers uit Den Haag en het echtpaar Nijhof en dochter Wanda zich in de schuilkelder van boederij Nijhof die werd geacht als een betrouwbare schuilplaats.

    Hoofdonderwijzer Weenink, die veertien kinderen had, woonde naast de school die was ingenomen door Duitse soldaten. Toen het alarm ging stuurde hij zijn kinderen naar de schuilkelders buiten de kern van Barlo, omdat hij het daar te gevaarlijk achtte. Zeven kinderen vluchtten naar de schuilkelder bij boerderij Nijhof aan de Nijhofsweg. De andere kinderen gingen naar de schuilkelder van boerderij ’t Markerink. De schuilkelder bij Nijhof zat niet onder, maar naast het huis. Het huis bleef ongeschonden.

    De laatste bom die vanuit een geallieerd vliegtuig werd gegooid viel op de schuilkelder. De mensen daarin werden bedolven onder aarde en boomstammen. De familie Nijhof was juist bij de ingang van de kelder om te kijken of het bombarderen was afgelopen en werd hierdoor gespaard. Maar vijf van de zeven kinderen en het Haagse echtpaar kwamen om. De bevrijding van Barlo zou door deze tragedie vooral een dag van rouw worden.

    De zeven slachtoffers waren Thomas Elfers (74 jr.), Helen Elfers-Reisenleitner (74 jr.), André Weenink (6 jr.), Co Weenink (17 jr.), Jan Weenink (3 jr.), Mien Weenink (20 jr.) en Rudolf Weenink (6 jr.).

    Monument

    Op initiatief van de Stichting Dwars door Barlo en de nabestaanden van de slachtoffers is een monument opgericht ter nagedachtenis. Het monument is geplaatst bij boerderij Nijhof en werd op 30 maart 2009 onthuld. Het monument bestaat uit twee zwerfkeien, waarbij de één rechtop de andere staat. In de bovenste steen zit een rond gat met daarin een stuk gebroken glas verwerkt, als symbool voor de onherstelbare schade. Hieronder staan de namen en leeftijden van de slachtoffers vermeld. Op de onderste steen, die als voetstuk dient, staat een citaat uit de Bijbel. Bij het monument is tevens een informatiebord geplaatst.

    De tekst op het monument luidt:

    ‘GOEDE VRIJDAG
    30 MAART 1945

    MIEN WEENINK 20 JAAR
    CO WEENINK 17 JAAR
    ANDRÉ WEENINK 6 JAAR
    RUDOLF WEENINK 6 JAAR
    JAN WEENINK 3 JAAR
    T.H. ELFERS 74 JAAR
    H.C.M. ELFERS-REISENLEITNER 75 JAAR’.

    Op het voetstuk staat het citaat:

    ‘ONSCHULDIGE LEVENS VERNIETIGD
    DOOR MEEDOGENLOOS
    OORLOGSGEWELD

    PSALM 73, VERS 12 EN 14
    (OUDE BERIJMING)’.

    De tekst op het informatiebord luidt:

    ‘MONUMENT TER NAGEDACHTENIS

    OP GOEDE VRIJDAG 30 MAART 1945 VIEL DE LAATSTE BOM OP
    DEZE PLEK WAAR OOIT EEN SCHUILKELDER STOND. DIT LUIDDE
    HET EINDE IN VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG IN DE
    BUURTSCHAP BARLO. DE ZO STERKE SCHUILPLAATS VAN DE
    FAMILIE NIJHOF BLEEK NIET BESTAND TEGEN ZULK NIETS
    ONTZIEND OORLOGSGEWELD.

    HET ECHTPAAR NIJHOF MET HUN DOCHTER OVERLEEFDEN DE
    INSLAG; HET ECHTPAAR ELFERS EN VIJF KINDEREN WEENINK
    KWAMEN HIERBIJ OM.

    DE VELDKEIEN SYMBOLISEREN HET LOODZWARE EN MASSALE
    VERDRIET. HET GAT MET HET – GEBROKEN – GLAS IN EEN VAN DE
    ZWERFSTENEN TOONT ONS EEN BLIK OP EEN NIEUWE
    TOEKOMST, ALHOEWEL DIE NOOIT ONGESCHONDEN ZAL ZIJN.

    WIJ HOPEN DAT DEZE PLAATS VAN HERDENKEN U STIL DOET
    STAAN BIJ HET GROTE GESCHENK VAN DE VRIJHEID WAAR WIJ
    NU MOGEN LEVEN. LATEN WIJ DAAR ZORGVULDIG MEE
    OMGAAN EN ONS INZETTEN OM OOK ANDEREN OP DEZE
    WERELD DIE VRIJHEID TE GUNNEN.

    STICHTING DWARS DOOR BARLO.’

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

  • Bombardement Dale

    Bombardement Dale

    Omgeving Elshoek/Grevink, Dale

    Op 8 februari 1945 vond in de Aaltense buurtschap Dale een vergissingsbombardement plaats, waarbij elf mensen om het leven kwamen. Ter nagedachtenis aan deze slachtoffers werd in 1988 een monument onthuld op de hoek van de Aladnaweg en de Grevinkweg.

    Minder dan drie maanden voor het einde van de oorlog, op 8 februari 1945, vertrokken Amerikaanse B-26 Marauder-bommenwerpers vanaf hun basis in het Noord-Franse Cambrai. Hun primaire doelwit was de omgeving van Kleve, en als dat niet mogelijk was hadden ze nog een alternatief doel bij Groenlo. Bij Kleve was het te bewolkt en dus vlogen ze door, maar ook in de Achterhoek was het zicht matig. Even na 11.00 uur lieten ze 528 fragmentatiebommen vallen.

    Twee uur later keerden de toestellen veilig terug in Cambrai. Hun missie-rapport vermeldde: “Impossible to determine further damage or to locate pattern accurately due to 80% cloud cover“.

    Dood en verderf

    De dodelijke lading kwam terecht in de omgeving van de Elshoek en het Grevink in Dale, met verschrikkelijke gevolgen. De honderden splinterbommen zaaiden dood en verderf. De scherven vlogen horizontaal over de grond en troffen zowel mensen als dieren. Overal lagen uiteengereten paarden, koeien, schapen, kippen en ganzen. Enkele boerderijen kregen voltreffers te verduren.

    Alle dokters, verpleegsters en hulpdiensten werden naar de rampplek gestuurd. In de modder en tussen de puinhopen verleenden zij eerste hulp aan de gewonden. Deze werden op brancards en ladders vervoerd naar Huize Avondvrede aan de Hogestraat. Van daaruit werden de zwaargewonden overgebracht naar het noodhospitaal in Harreveld.

    Het bombardement eiste uiteindelijk elf levens en liet meerdere mensen blijvend gehandicapt achter.

    De slachtoffers

    In de keuken van boerderij ’t Olde Nooitgedacht van de familie Neerhof werd onderduiker Joop de Roon uit Rotterdam dood aangetroffen. Bij boerderij de Glieuwe, waar de familie Hogenkamp woonde, kwamen dochter Anna en de zonen Herman en Jozef om het leven. Boerderij Bekerhuis van de familie Te Grotenhuis werd volledig verwoest. Hier vielen vier slachtoffers: de kinderen Arie en Teun te Grotenhuis en de broers Hendrik en Gerrit Stronks, die er ondergedoken zaten.

    Mink van der Harst, afkomstig uit Scheveningen en onderduiker bij de familie Eppink van boerderij ’t Nooitgedacht, werd buiten dodelijk getroffen door granaatsplinters. Ook de boerderij van Brus werd geraakt. Gerrit Brus overleed ter plekke, en zijn vrouw Sientje Brus-Stronks stierf enkele dagen later in het noodhospitaal in Harreveld.

    Daarnaast vielen er ook nog bommen in de Haartsestraat. Clarel Smit, die net het huis van Van Lente verliet, raakte hierbij zodanig gewond aan zijn voeten en benen dat hij vier maanden later in het noodhospitaal in Harreveld alsnog overleed.

    Het monument

    Het monument ter nagedachtenis aan de slachtoffers bestaat uit vier stenen, afkomstig uit de restanten van het huis van de familie Te Grotenhuis. De heer Te Grotenhuis heeft deze stenen na het bombardement op de bewuste plek opgestapeld. Jarenlang fungeerden de stenen als een onofficieel gedenkteken. In 1988 werden ze, op aandringen van de plaatselijke bevolking, erkend als officieel monument.

    Op de gedenksteen zijn de namen van de slachtoffers aangebracht:

    G.J. BRUS 62 JAAR
    G.A. BRUS-STRONKS 63 JAAR
    A.J. TE GROOTENHUIS 12 JAAR
    A. TE GROOTENHUIS 10 JAAR
    M. VAN DER HARST 25 JAAR
    J.M. HOGENKAMP 22 JAAR
    H.J. HOGENKAMP 15 JAAR
    J.B.A. HOGENKAMP 6 JAAR
    J. DE ROON 18 JAAR
    H.W. STRONKS 33 JAAR
    G.W. STRONKS 26 JAAR

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

    Bronnen


    • Aalten in oorlogstijd, J.G. ter Horst
    • Als ik ze maar eens weer kon zien, het bombardement van Dale 8 februari 1945, H. de Beukelaer
    • Er op of er onder, Aalten, het land der onderduikers en der illegaliteit, G.W. Vaags
    • Interview met Karel Aversteeg (Louis Veldhuis en Gerrit Nijman)
    • Nationaal Comité 4 en 5 mei
    • Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
    • Toespraak burgemeester Stapelkamp, 8 februari 2020
  • Monument voor Leslie Pulfrey

    Monument voor Leslie Pulfrey

    Gandvoortweg, Barlo

    Aan de Gandvoortweg in de Aaltense buurtschap Barlo staat een bescheiden gedenkteken, opgericht ter nagedachtenis aan de Britse Flying Officer Leslie Pulfrey van de Royal Air Force (RAF). Het monument markeert het weiland waar Pulfrey in de vroege ochtend van 17 juni 1944 dood werd aangetroffen, na een mislukte sprong uit zijn brandende Lancaster-bommenwerper.

    De missie

    Op de avond van 16 juni 1944 steeg de viermotorige Avro Lancaster bommenwerper ME840, met Pulfrey als bemanningslid, op van het vliegveld North Killingholme in Lincolnshire, Engeland. De missie was een aanval op fabrieken in Sterkrade, Duitsland, waar onder andere synthetische olie werd geproduceerd voor de Duitse oorlogsindustrie.

    Het vliegtuig, met zeven bemanningsleden aan boord, voltooide zijn bombardement en keerde terug naar Engeland. Op de terugweg werd het echter onderschept en aangevallen door de Duitse nachtjagerpiloot Joseph Nabrich. Een van de brandstoftanks in de vleugel vloog vrijwel onmiddellijk in brand, waardoor het toestel reddeloos verloren was.

    De fatale sprong

    Op bevel van de piloot kreeg de bemanning opdracht het vliegtuig te verlaten. Leslie Pulfrey was de eerste die sprong, in het luchtruim boven Barlo. Maar er ging iets vreselijk mis. Hoewel de exacte oorzaak onduidelijk blijft, werd hij in de vroege ochtend van 17 juni 1944 dood aangetroffen in een weiland door landbouwer Johan van Eerden van de nabijgelegen boerderij Nieuw Kolstee (Smol).

    Mogelijk kwam Leslie tijdens zijn sprong in aanraking met het vliegtuig of opende zijn parachute niet goed. Vanuit de verte was de plek waar hij was neergekomen goed te zien; zijn lichaam was nog verbonden met zijn parachute, die bol stond door de wind. Er zat een grote scheur in de parachute en zijn hoofd was verward geraakt in de koorden. Leslie miste ook één van zijn vliegerlaarzen, die hij blijkbaar na zijn sprong had verloren. Op zijn identificatieplaatje stond zijn naam vermeld.

    De crash

    De brandende Lancaster stortte uiteindelijk neer in een weiland achter boerderij ‘Oude Lieftinck’ aan de Heelweg (tegenwoordig Twenteroute 5). Alle bemanningsleden, op één na, kwamen om het leven. Boordwerktuigkundige Roy Kay werd vlak voor de crash door een explosie uit het vliegtuig geslingerd. Wonder boven wonder bereikte hij als enige overlevende heelhuids de grond. Hij ontkwam aan arrestatie en wist uiteindelijk, met hulp van pilotenhelpers, op 22 september 1944 terug te keren naar Engeland.

    Leslie Pulfrey en zijn omgekomen collega’s werden overgebracht naar Varsseveld, waar ze werden begraven.

    Eerbetoon

    In juni 2014 werd Leslie Pulfrey geëerd met een ceremonie, waarbij een zogenoemde Fly-past plaatsvond. Vier F-16’s vlogen over de omgeving van de Gandvoortweg, en een van de toestellen steeg ter plaatse recht omhoog als eerbetoon. Thea Onnink heeft haar herinneringen aan dit moment vastgelegd in dit verhaal, voorgelezen door Herman Onnink.

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

  • Jachtpalen landgoed ’t Walfort

    Jachtpalen landgoed ’t Walfort

    Dale/Haart

    Landgoed ’t Walfort, behorend bij Havezathe ’t Walfort, ligt tussen Aalten en Bredevoort en omvat bossen, houtwallen en houtsingels. De grenzen van het landgoed werden gemarkeerd door zogenaamde jachtpalen. Tegenwoordig zijn er nog 13 van deze palen te zien; één daarvan staat op de voormalige oprijlaan naar de havezate en dus niet op de grens van het jachtterrein. Vermoedelijk hebben er oorspronkelijk meer palen rond ’t Walfort gestaan.

    Volgens de heringevoerde jachtwet in 1814 moest een jachtterrein afgebakend worden met palen met daarop de tekst “private jagt van” gevolgd door de naam van de eigenaar. De jachtpalen markeerden zijn jachtterrein.

    Een beschrijving van het Gelders Genootschap vermeldt dat de jachtpalen rond 1837/1838 geplaatst zijn door toenmalig eigenaar Baron Jan van Pallandt van Walfort (1776-1844). Deze woonde in Arnhem op het landgoed Klarenbeek en kocht in Arnhem ook Angerenstein en Rennenenk. Hij was ook lid van de Gedeputeerde Staten van Gelderland.

    De jachtpalen zijn vervaardigd van rode zandsteen, vermoedelijk afkomstig uit groeven in de omgeving van de Weser of de Main. De totale lengte is 2,5 à 3 m. De palen zijn rechthoekig (ca. 25 x 20 cm) met afgeschuinde hoeken. De bovenkant is een vierzijdige piramide. Qua afwerking zijn ze gefrijnd: horizontaal geribbeld. Aan één zijde bevindt zich een rechthoekig glad afgewerkt veld met de tekst: “Havezate Walvoort of Walfort Privative Jacht”. Diverse van de nog aanwezige palen zijn beschadigd danwel ingekort.

    De jachtpalen zijn door de gemeente Aalten als gemeentelijk
    monument benoemd.2

    Alle jachtpalen op een rij

    De nummers van de foto’s corresponderen met de nummers op bovenstaande kaart.

    1
    1
    2
    2
    3
    3
    4
    4
    5
    5
    6
    6
    7
    7
    8
    8
    9
    9
    10
    10
    11
    11
    12
    12
    13
    13

    Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

  • Torenuurwerk Johannes Holthus

    Torenuurwerk Johannes Holthus

    Gemeentelijk monument

    Op de zolder van het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten staat al jarenlang een bijzonder torenuurwerk. Het dateert uit 1666 en is afkomstig uit de Sint Joriskerk in Bredevoort. In 2023 werd het torenuurwerk verklaard tot afzonderlijk monument.

    Het uurwerk is uitgerust met een dubbel slagwerk, dat zowel op de hele als de halve uren Bredevoort bij de tijd hield. Bovendien weerklonken een kwartier voor en na de hele uren vier tonen op drie klokken.

    In het ijzer van het uurwerk staat – deels in het Latijn – gesmeed, de namen van de “KERKMEISTEREN IN BREDEVORT: JOANNES VERSCHAGÆ, PASTOR HUIUS ECCLESIÆ, GERHARD VAN HENGEL, DR. BERNARD ECCKERVELT” en de maker van het uurwerk: “JOANNES HOLTHUS ME FECIT 1666” (Joannes Holthus heeft mij gemaakt in 1666).

    Het uurwerk is voor het grootste deel origineel. Rond 1900 heeft klokkenmaker Gerrit Jan Heinen uit IJzerlo echter nieuwe onderdelen ingebouwd.

    Het uurwerk is beschreven in het boek: ‘”‘Achterhoekse klokken en uurwerkmakers’ van de auteurs J.L. Sellink, A.F. Abbink en R.E. Wiggers, (ISBN 90-9003816-7), uitgegeven in 1990. Op bladzijde 8 schrijft dhr. Wiggers over het uurwerk onder andere: “Het gangwerk bestaat uit een Grahamgang met tandvorm volgens Schwilgué, dit moet na 1715 zijn ingebouwd. “Het voorspel lijkt namelijk origineel en direct in 1666 te zijn geconstrueerd. De huidige plaats voor het gaande werk is ook authentiek en de opwindas ervan is ook gelijk aan de andere drie assen.

    Terugplaatsing in de Sint Joriskerk is niet meer mogelijk. Na een jarenlange zoektocht werd begin 2025 bekend dat er in Bredevoort een geschikte, overdekte plek is gevonden voor het uurwerk. Details zijn nog niet bekendgemaakt.