Het Modelspoor Panorama van Bernard Buesink op de Hollenberg was decennialang een regionale attractie voor jong en oud. Volwassenen vergaapten zich aan de details van de miniatuurwereld en voor kinderen was een ritje met een trein het hoogtepunt van de dag.
In 1973 begon Buesink op een eilandje in de vijver van zijn tuin aan de Beerninkweg met het bouwen van zijn modelspoorbaan op schaal 1:22,5. Aanvankelijk was het alleen hobby. Maar nadat ook buitenstaanders belangstelling begonnen te tonen, stelde Buesink zijn tuin in 1979 open voor het publiek. Van Hemelvaart tot en met september konden bezoekers op zondagmiddag meegenieten van de miniatuurwereld in Oostenrijkse sfeer.
Uit de hand gelopen hobby
In de loop der jaren breidde Buesink zijn modelspoor uit tot een 250 vierkante meter groot panoramalandschap in Oostenrijkse stijl, met onder meer treinen, huizen, bruggen, stations, bootjes, watervallen en een cabinelift. Hij voegde steeds meer elementen toe, behalve spoorrails ook zaken als wegen, huizen, skiliften, auto’s en een kermis. Daarnaast was er een wandschildering van ongeveer 50 vierkante meter te bezichtigen. De hobby van Buesink groeide uit tot een begrip in Aalten en omstreken, met tot wel 600 bezoekers op een zondagmiddag.
Het bleef echter niet bij miniatuurtreintjes. Bernard ging ook grotere treinen bouwen; drie locs waarvan de langste 5,50 m was en zes wagons waarvan één als stofzuiger werd gebruikt om het 300 meter lange modelspoor schoon te houden. Hiermee konden bezoekers een rondrit maken om zijn huis. Wegens geluidshinder is Bernard eind 1989 met dit smalspoorlijntje gestopt. In 1998 verkocht hij het meeste materiaal aan Partycentrum ‘t Noorden, waar het treintje nog steeds zijn rondjes draait.
Sluiting en nieuwe plannen
Om gezondheidsredenen moest Bernard er op een gegeven moment mee stoppen. In 2015 werd het perceel verkocht en werd het modelspoor panorama afgebroken en opgeslagen. In 2018 overleed Bernard, maar kleinzoon Ramon Vreeman is voornemens het levenswerk van zijn opa voort te zetten. Er worden momenteel plannen gesmeed om de Modelspoorbaan op een andere locatie nieuw leven in te blazen.
Vandaag en morgen is een groep televisiemakers uit Japan in Aalten om daar opnamen te maken voor een aflevering in een serie van zeven films over Nederland, die voor de Japanse televisie zal worden uitgezonden. De groep is in dienst van de Tokio Broadcasting System en door bemiddeling van de streek-VVV Achterhoek uit Zutphen in Aalten terecht gekomen.
De serie van zeven films over Nederland, die elk ’n kwartier in beslag nemen, is hoofdzakelijk in het westen van het land in de grote steden opgenomen. De Japanners wilden echter ook het leven op een boerderij elders in Nederland op de film vastleggen. Men herinnerde zich in landbouwkringen in Den Haag, waar de Japanners om advies vroegen, de actualiteit die van Aalten uitging destijds bij het bezoek van de minister van landbouw ir. P. J. Lardinois. De Japanners wilden ook geen specifiek rundvee- of varkensbedrijf maar het liefst een gemengd bedrijf waar zij de verschillende aspecten van het Nederlandse boerenleven in een klap konden registreren.
Via de streek-VVV zijn zij verwezen naar Aalten naar de boerderij van de heer A.D.W. Houwers aan de Heijinkdijk. Na een eerste oriënterend gesprek, gistermiddag, zijn de Japanners vanmiddag met de opnamen begonnen, waarbij de familie Houwers werd verzocht de gewone dagelijkse gang te gaan en niets bijzonders in scène te zetten. Verder ligt het in de bedoeling dat de Japanse televisiemensen vanavond een bezoek brengen aan de gondelvaart in Bredevoort, waarbij tevens eventueel opnamen zullen worden gemaakt.
Het begin van de Varsseveldsestraatweg, van de kruising met de Landstraat / Lichtenvoordsestraatweg tot de toenmalige Ds. Stegemanschool, was vroeger erg smal. Het werd daarom in de volksmond het “Nauw van Calais” genoemd. In de jaren zeventig van de vorige eeuw is de straat verbreed door een aantal woningen te slopen. In twee panden die voor de verbreding moesten wijken hadden jeugdgroepen een onderdak gevonden, Nirwana en De Keet.
In een krantenbericht uit (vermoedelijk) begin jaren zeventig stond het volgende:
In het kader van de verbetering van de kruising Varsseveldsestraat met de Landstraat zal de gemeente Aalten één dezer dagen een begin maken met de sloop van de panden Varsseveldsestraat 1 en 3. De sloop is noodzakelijk omdat de doorgang ter plaatse veel te nauw is. In de panden, die, in afwachting van de sloop, reeds geruime tijd leeg stonden hebben twee jeugdgroepen een onderdak gevonden. De ene groep heeft zich de hemelse naam “Nirwana” aangemeten, de andere groep heet gewoon “De Keet”.
Met de sloop van hun behuizingen worden de groepen min of meer met de ondergang bedreigd, omdat men nog geen nieuw onderdak gevonden heeft. Niettemin is men van plan de panden zonder moeilijkheden te verlaten. Met de ontruiming is al begonnen.
Voor talloze Aaltense jongelui is het voortbestaan van beide groepen van het grootste belang. “De groepen voorzien duidelijk in een behoefte”, zo meent groepscommandant der rijkspolitie J. Westerink, die zich overigens bijzonder positief over de groepen uitlaat. Ook de gemeentelijke overheid stelt zich sympathiek op, maar vindt wel, dat de jongelui eerst moeten proberen zelf een onderdak te vinden, voordat zij bij de gemeente aankloppen. Uit een gesprek met beide groepen blijkt al gauw, dat er grote onderlinge verschillen zijn.
Nirwana
De Nirwana-groep is een duidelijk “links” georiënteerde groep. Opmerkelijk zijn de overeenkomsten met de in Lichtenvoorde zo vergalde “Pick”, een jongerengroep die in die gemeente nogal wat stof heeft doen opwaaien. “Nirwana” kent geen bestuur. Er is geen enkele controle op wat de aanwezigen doen. Wie zin heeft in een flesje pils pakt dat en men vertrouwt er op, dat het ook betaald wordt. Gebeurt dat niet, dan maakt niemand zich daar druk over. Ons uitgangspunt is vertrouwen, zeggen de trouwste Nirwana-leden.
Grif wordt toegegeven dat in de club regelmatig getript wordt. Bij een onderzoek dat de politie enige tijd geleden instelde (Nirwana-leden spreken van “de inval”) wees alles op het gebruik van drugs, hoewel de politie geen verdovende middelen heeft kunnen vinden. Wel werd een waterpijp in beslag genomen.
Nirwana kent een kussenzolder, waar vrij-lustigen zich naar hartewens kunnen uitleven. Toch stelt men duidelijk prijs op een sociaal gedrag. Hierover één van de Nirwana-leden aan het woord: “Enige tijd geleden kwam het veel voor dat stelletjes hier binnen kwamen en dan meteen door renden naar de zolder. Voor ons waren ze dan onbereikbaar. We vonden dat een a-sociaal gedrag. Daarom zijn we er met zijn allen om heen gaan zitten en hebben hen zo duidelijk gemaakt dat wij ook hun belangstelling verdienden”.
Er wordt in deze club veel geslapen. Mensen die geen slaapplaats kunnen vinden kunnen hier terecht. Er blijken heel wat buitenlanders van deze mogelijkheid gebruik te hebben gemaakt. Maar ook Aaltense jongelui die bijvoorbeeld vanwege ruzie met de oudelui niet naar huis willen kunnen in Nirwana een onderdak vinden.
Politieke belangstelling gaat uit naar de CPN, de PSP en misschien de PvdA. Politieke onderwerpen dienen vaak tot gespreksstof. Men overweegt in de toekomst een Nirwana-krant te gaan uitgeven. De overige activiteiten zijn vrij beperkt. Er wordt veelal naar muziek geluisterd, weinig gepraat en veel niets gedaan.
De Keet
Pal naast Nirwana, aan de rechterzijde heeft “De Keet” een onderdak gevonden. Enkele duidelijke verschillen springen in het oog. De inrichting van “De Keet” is veel ordelijker. Er is hier een barman die drankjes verkoopt en een discjockey die bepaalt welke plaatjes er worden gedraaid. De organisatie berust zeer duidelijk in handen van een autoritaire kerngroep die de diensten uitmaakt.
De mensen die zich aangetrokken voelen tot De Keet zijn over het algemeen wat jonger dan de Nirwanaërs. Orde en regel heersen. We willen het leuk houden, zeggen de kerngroep-leden. Vrijen mag natuurlijk wel, maar niet te gek. Wie tript gaat eruit, daar moeten we niets van hebben. Trouwens met de lui hiernaast willen we niets te maken hebben (een duidelijk afkeurend gebaar in de richting van Nirwana). De vertrouwensbasis van Nirwana achten de Keetleden niet reëel. De instelling is hier ook duidelijk materialistischer. Als ze bij Nirwana wat meer op hun centen hadden gepast hadden ze nu zeker tienduizend gulden gehad.
De Keet vindt het maken van een goede indruk bij de oudere generatie van het grootte belang. We willen graag dat onze ouders het goed vinden dat we hier komen. Er wordt hier ’s nachts dan ook niet geslapen. De discussie gaat hier dikwijls over muziek, godsdienst, algemene zeden en politiek. De voorkeur gaat uit naar de regeringspartijen.
Verwaand
De Nirwana-leden verwijten de lui van De Keet een bekrompen denkwijze. Wel geven ze toe, dat de muziek bij De Keet beter is. Ze vinden de Keet-mensen verder wel “lieve jongens”. In de ogen van de aanhangers van De Keet zijn de Nirwanaërs verwaand. “Ze denken dat ze meer en beter zijn dan wij, ze houden er een domme manier van herrieschoppen op na en hebben onverstandige uitgangspunten“, zo menen de Keet-mensen.
Hoewel de Aaltenaren in de buurt wel eens klagen over te veel lawaai en plagerijtjes vallen de klachten over het algemeen wel mee. Adjudant Westerink, die, zoals gezegd zich vrij positief opstelt heeft toch wel bezwaren. “Er is geen vaste doelstelling”, zegt hij. “Er is alleen maar vaagheid. Maar misschien is die vaagheid (vrijheid, zeggen de clubbezoekers) wel hun doel”. Het contact dat de adjudant heeft gehad met de kerngroepleden noemt hij goed. De enkelingen bederven het, meent hij.
Over druggebruik: “Ik neem wel aan dat er drugs gebruikt worden, hoewel men daar geen overdreven voorstelling van moet maken. Overal waar tegenwoordig jongeren bij elkaar zijn worden die middelen doorgegeven. Laatst is zoiets ook nog in het feestgebouw voorgevallen”. De heer Westerink gelooft niet dat de groepen de sympathie van de Aaltense bevolking hebben. Over het algemeen slaan die dingen bij de plaatselijke bevolking niet zo aan. Wel vindt hij dat de Aaltense bevolking soms al te negatief reageert.
Subsidie
Nirwana heeft een verzoek ingediend bij b en w om subsidie. Mochten b en w besluiten deze kwestie aan de Aaltense raad voor te leggen, dan belooft het een interessante discussie te worden. De grootste zorg voor beide groepen is voorlopig het vinden van onderdak. Anders moeten ze weer de straat op.
Een maansteen met een verzekerde waarde van 1,7 miljoen gulden vormt het duurste onderdeel van de „space-show” die vandaag in het Gelderse Aalten (Polstraat 7) begint en die tot en met 3 mei duurt. Ook de Gemini X-capsule waarin de astronauten Young en Collins in juli 1969 omhoog raasden staat er te bezien, evenals de ruimtepakken van Collins en Walter Schirra en hitteschilden van de Gemini en Apollocapsule.
Een electronisch vraag- en antwoordapparaat, een aantal foto’s en modellen vormen andere attracties van de show, waarbij ook een (doorlopende) film te pas komt, die werd opgenomen in en vanuit de Apollo XI. Morgenmiddag half drie staan demonstraties met helicopters op het programma van de Marineluchtvaartdienst.
Maanjus
Het smaakt prima, zei burgemeester Faber van Aalten, nadat hij een slok jus d’orange had genomen. Het bijzondere daarvan was, dat hij de vloeistof via een soort ventiel uit een plastic zak zoog en dat diezelfde vloeistof eigenlijk bedoeld was geweest voor een van de astronauten, die op de maan landden. De jus d’orange, die de burgemeester — en later ook zijn echtgenote te drinken kreeg — is meegeweest naar de maan.
Het klinken van de burgemeester met de „maanjus” en de heer P. van Breukelen, directeur van de stichting wetenschappelijke en educatieve tentoonstellingen (met „aardse jus”), was het feitelijke begin van de grootse ruimtevaarttentoonstelling, die tot en met maandag 3 mei in en rond het feestgebouw in Aalten te zien is.
Het bijzondere van deze tentoonstelling is, dat er bijzonder veel origineel materiaal is te zien. Van door de astronauten van de Apollo 11 gemaakte foto’s, een dito film (met beelden, die tot dusver nog niet werden vertoond), tot het stuk maansteen en de oorspronkelijke Gemini-capsule, waarmee Young en Collins in juli 1966 de ruimte ingingen.
Burgemeester Faber in de Gemini-capsule onder toezicht van „vluchtleiders” mevr. Faber en de voorzitter van Aaltens Belang, de heer B.G. Wilms.
Natuurlijk moest burgemeester Faber ook even plaats nemen in de nauwe cabine van de Gemini. Alleen het idee al, dat een mens het daar tien dagen achtereen moest uithouden is moeilijk te verwerken. Overigens is de in Aalten aanwezige cabine een 70-tal uur in de ruimte geweest. De astronauten maakten in die tijd 44 rondjes om de aarde. Ook is er het ruimtepak van Collins te zien, waarin hij zijn uitstapje tijdens diezelfde vlucht buiten de cabine maakte.
Het zijn maar enkele onderdelen van een tentoonstelling die in alle opzichten de moeite waard is en ook zeer overzichtelijk is, niet in de laatste plaats door de wijze waarop hier, hoe kan het ook anders, met de ruimte is gespeeld. Verder zijn het niet alleen de „ruimtevaarders”, die met oorspronkelijk materiaal kwamen, maar ook de marine met reddingsmateriaal en de luchtmacht, waarvan onder andere een testset en een straalmotor van een Starfighter is te zien.
Interesse blijft
In zijn openingstoespraak dacht burgemeester Faber, vooruitlopend op wat hij later zou zien, dat de sensatie van de maanvluchten nu wel af is, maar de interesse hoe zo’n vlucht in zijn werk gaat toch wel is gebleven. Wat dat betreft voorziet deze show in een behoefte, zo zei hij. De burgemeester toonde zich gelukkig met het initiatief tot het organiseren van de tentoonstelling.
Aalten kan terecht trots zijn, dat het in staat is de dienende functie ten aanzien van de eigen inwoners en van de regio en van het aangrenzende Duitse gebied, vanwaar eveneens grote belangstelling bestaat, waar te maken. Aalten verkeert nu tien dagen in hogere sferen, zo besloot de heer Faber zijn rede, maar ook tien dagen met beide benen op de grond, want we hopen te tonen, dat we goede gastheren kunnen zijn.
Alvorens burgemeester Faber zijn openingsrede uitsprak en het gezelschap van genodigden een ronde langs de verschillende stands maakte, waarbij tevens de film over de maanlanding van de Apollo 11 met, nog nooit eerder vertoonde beelden te zien was, gaf na een kort openingswoord van de voorzitter van de medeorganiserende VVV-Aaltens Belang, de heer B.G. Wilms, de heer Van Beukelen een uitleg over de tentoonstelling.
De openingstijden van de verder binnenshuis gehouden show zijn: maandag t.m. zaterdag van 9 tot 12 en van 13.30 tot 21 uur. ’s Zondags bent u welkom van 14 tot 21 uur. De V.V.V. van Aalten geeft de verdere inlichtingen: 05437 – 3052.
In 1968 zette Aalten zichzelf op de kaart door deel te nemen aan het populaire TV-evenement Zeskamp. De gemeente telde toen zo’n 12.000 inwoners. De textielindustrie was tanende, buiten de bebouwde kom was de boer nog troef. Aalten was in die periode een verzuild dorp. De Zeskamp lijkt echter een omslag teweeg te hebben gebracht.
De Zeskamp was een sportief evenement, georganiseerd door de NCRV en de Belgische BRT en zij zonden het live uit op TV. Het trok destijds miljoenen kijkers en was daarmee één van de best bekeken TV-programma’s. Er waren deelnemers uit zes verschillende plaatsen, drie uit Nederland en drie uit België.
Inwoners deden massaal en enthousiast mee. Bewoners van verschillende geloofs- en levensovertuigingen werkten samen. Nu ontmoetten zij elkaar eens echt en leerden elkaar kennen. En zo werden denkbeeldige muren geslecht.
De wedstrijden werden op zes zaterdagavonden gespeeld, steeds in één van de deelnemende plaatsen. In Aalten was de Markt het wedstrijdtoneel.
Uiteindelijk mocht Aalten naar de finale in Zutphen en won! Men huldigde de deelnemers met een rondrit door het dorp.
Ook de Aaltense groep „Les Doremi” zal natuurlijk binnenkort in de Twenclub optreden.
Hans Huinink, Bert Stronks en Wim Mateman uit Aalten hebben de koe bij de horens gepakt. De Twen-koe, wel te verstaan. Zij hoorden jarenlang de klacht dat er in Aalten zo weinig ontspanningsmogelijkheden waren. En dat daarom tal van Aaltense jongelui in het weekeinde naar omliggende plaatsen gingen (o.a. Winterswijk en Groenlo) om daar gezelligheid en vertier te zoeken.
Hans, Bert en Wim, beide eerstgenoemden leerlingen van de kweekschool in Doetinchem, laatstgenoemde student in de sociologie, hebben zelf ook meegedaan aan het uiten van die klacht. Maar ze realiseerden zich tegelijkertijd dat men met het uiten van klachten alleen het probleem niet oplost. Zij hebben met leeftijdgenoten ideeën besproken en de plaatselijke overheid gepolst.
De prettige reactie die men van burgemeester Van Veen kreeg, droeg er toe bij dat men besloot „iets te gaan doen”. En daarom komt er in Aalten een „Twenclub ’66” die a.s. zaterdag in café-restaurant „’t Noorden” van start zal gaan.
Voorlopig zal deze club haar wekelijkse meetings (in twen-style, zoals de organisatoren dat noemen) houden in ’t Noorden. Het zal echter een geheel op zichzelf staande club zijn met een aparte clubruimte, die geheel in een moderne twensfeer gebracht zal worden en aangepast aan de eisen van de leden. Voor deze smaakvolle aankleding zullen de organisatoren zelf zorg dragen. Het aangekondigde programma ziet er aantrekkelijk uit. Regelmatig zullen er bekende bands aangetrokken worden, die natuurlijk beat, maar ook andere, lichte genres zoals countrymuziek en dixieland-jazz zullen brengen. Daarnaast zullen er discobals georganiseerd worden, waarvoor de initiatiefnemers de beschikking hebben gekregen over een hypermoderne geluidsinstallatie.
Eigen sfeer
De Twenclub ’66 zal een besloten karakter dragen om een geheel eigen niveau en sfeer te kunnen handhaven. Dat is tegenwoordig een gebruikelijke gang van zaken bij ontspanningsgelegenheden voor jongeren. Met een lidmaatschapskaart zal men echter ten alle tijde toegang tot de club hebben. Deze toegang is in beginsel, vrij, maar de organisatoren houden zich het recht voor om bepaalde eisen te stellen. „We streven naar een gezellige, losse sfeer, waarin men zich vrijuit kan ontspannen bij muziek, dans en ontmoeting met leeftijdsgenoten. Wie zich niet aan de clubregels houdt zetten we zonder pardon buiten de deur” zeggen de bestuursleden vastbesloten. Zij zijn ervan overtuigd, dat het merendeel van de jongeren, en zelfs ouders achter hun doelstelling (verantwoorde ontspanning tegen betaalbare prijs) staat.
„Eenmaal in de week willen we er helemaal uit zijn.” In onze club krijgen de jongeren daarvoor de gelegenheid. De prijs van het lidmaatschap is zo laag mogelijk gehouden. Ook de studerende jongeren krijgen dus de kans om mee te doen. En al kost het aantrekken van goede bands veel geld, toch zullen ook de consumpties niet extra-duur zijn.
De organisatoren overwegen zelfs om in de loop van dit jaar in de Twenclub een goedkope snackbar te vestigen, evenals een TV-hoekje, waardoor men zelfs zijn favoriete zaterdagavondprogramma’s niet hoeft te missen. Het bestuur heeft reeds zovele enthousiaste reacties ontvangen, dat zij hun Twenclub met veel vertrouwen lanceren. Op de openingsavond zal een zeer bekende beatband een geheel nieuw programma van bekende hits verzorgen. Voor wie lid wordt zal deze introduktieavond gratis zijn.
In de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw organiseerde de Aaltense VVV ’s zomers ouderwetse ‘boerenbroedlachten’ voor toeristen. Met een ‘broedspaar in kistentuug’, het gevolg eveneens in folklorische dracht, prachtig versierde boerenkarren en een met talrijke roosjes versierde bruidskoe.
Folkloristisch evenement (1959)
Woensdagavond 5 augustus 1959 is in Aalten weer de traditionele door de V.V.V. georganiseerde „boerenbroedlachte” gevierd. Dat dit folkloristisch evenement aller waardering geniet bleek ook nu weer overduidelijk. Een duizendkoppige menigte, waaronder talrijke te Aalten verblijvende pensiongasten, verdrong zich op de Markt toen omstreeks half acht de bruidsstoet, bestaande uit drie versierde „karren”, arriveerde. Na de „huwelijksplechtigheid” ten gemeentehuize verscheen het bruidspaar op de trappen waar het door de menigte met een driewerf hoera werd begroet.
Alvorens een rijtoer werd gemaakt door het dorp brachten de vendeliers van St. Helena een vendelhulde, waaraan de Aaltense Orkestvereniging haar muzikale medewerking verleende. Hierna werd het keurig uitgedoste gezelschap weer aan boord van de „bruidskar” gehesen, om al hobbelende de „huwelijksreis” door het dorp te maken.
Ook de bruidskoe ontbrak niet in de stoet. Gemoedelijk voortsjokkend liet de viervoeter al de drukte over zich heen gaan. Op de „Kattenberg” had het traditionele touwspannen plaats, een gebruik waarbij de borrelfles alle eer wordt aan gedaan. Via Oosterkerkstraat, Meiberg en Damstraat toog het gezelschap daarna naar de Sociëteit aan de Hofstraat, waar in opgewekte stemming de bruiloft werd gevierd. Onder leiding van Gait Jan van ’t Walfort zat er al spoedig de stemming in, niet alleen door de gulle traktatie van krentenbrood etc., doch ook door de medewerking van de boerenkapel van de A.O.V.
Net echt (1961)
Woensdagavond 2 augustus 1961 was het weer „net echt” op de Markt te Aalten. De V.V.V.-Aalten vierde n.l. weer de traditionele „Boerenbroedlachte”, een schouwspel dat niet alleen de honderden in Aalten vertoevende vakantiegangers boeide, maar tevens ook vele Aaltenaren op de been bracht.
Medewerking hieraan verleende weer de boerendansgroep „De Klepperklumpkes”, de Aaltense Orkestvereniging en de Vendeliers van het gilde St. Helena. Omstreeks acht uur arriveerde de bruidsstoet op de Markt, waar op het gemeentehuis de huwelijksvoltrekking zou plaats vinden. Overigens een wat ongewone tijd voor een huwelijksvoltrekking, maar de burgelijke stand had hiervoor speciaal het sluitingsuur verlengd.
Het bruidspaar werd ten gemeentehuize ingeschreven onder de namen „Jan Willem v.d. Bleeke en Mina v.d. Göttert”. Bij het verlaten van het gemeentehuis wachtte het bruidspaar de traditionele vendelhulde, de rijtoer door het dorp en tot slot de „broedlachte” in de Sociëteit, waar als gasten de in Aalten vertoevende pensiongasten waren uitgenodigd.
De moeite waard (1964)
Op 29 juli 1964 was het ook de moeite waard, al ging het wat anders als gewoonlijk. Men had n.l. met moeilijkheden te kampen en die begonnen al voor dat de bruidsstoet op weg was naar het gemeentehuis. Gelukkig echter geen interne moeilijkheden, maar een bruidskoe die het liet afweten. Volgens Gait Jan van ’t Walfort was de koe „luk springerig” geworden en daarom werd besloten het, dier niet in de stoet mee te voeren.
„Boh nee”, een onderdeel van de populaire Hoksebarge
Toen de stoet nog maar nauwelijks op weg was naar het gemeentehuis, dreigde er een nieuw oponthoud doordat van een van de rijtuigen de hoepel van het wiel liep. Hij hield het echter vol zodat de stoet dan tot eindelijk, zij het met drie kwartier vertraging op de Markt arriveerde. De „ambtenaar van de burgerlijke stand”, kennelijk op de hoogte van de Aaltense gemoedelijkheid, maakte hierop echter geen aanmerking zodat het huwelijk tussen Gert Willem v.d. Galgenhutte en Drika v.d. Slikketap kon doorgaan.
Tijdens de „plechtigheid” in de trouwzaal verzamelden zich voor het gemeentehuis honderden belangstellenden om een glimp te kunnen opvangen van het bruidspaar in „kistentuug”. Een ware ovatie barste los toen Gert en Drika in de deuropening verschenen en de gasten ruimschoots de gelegenheid gaven om hun plaatjes te schieten. Daarmee was het echter nog niet gebeurd. Integendeel, de pret begon pas toen de Klepperklumpkes wat klompendansen uitvoerden en met de dans „Wie gaot met z’n allen naor Hoksebargen too” ook de vakantiegangers in de gelegenheid stelden om de beentjes van de (Markt) vloer te gooien.
Voorafgegaan door de Aaltense Orkestvereniging maakte de bruidsstoet vervolgens een rijtoer door het dorp, waarna in de Sociëteit de broedlachte werd gevierd. Velen hebben hier van de gelegenheid gebruik gemaakt om Gert en Drika geluk te wensen en deel te nemen aan de feestelijkheden. De vendelhulde van St.-Helena kon dit keer door omstandigheden niet doorgaan.
Groot succes (1965)
De grootste VVV-attractie die de in Aalten verblijvende vakantiegangers telkenjare wordt gebracht, de „Boerenbroedlachte” is gisteravond weer opgewekt gevierd. Aanvankelijk dreigde de regen spelbreker te worden, maar het bleef gelukkig droog, zodat ook de rondgang door het dorp door kon gaan.
Aan de broedlachte ging zoals gewoonlijk de huwelijksvoltrekking op het gemeentehuis vooraf. Het was omstreeks acht uur toen de jonggehuwden, Johan van Bonthekkeman en Sina van de Moandag, op de trappen van het gemeentehuis verschenen, toegejuicht door de vele belangstellenden. Ruimschoots kregen zij de gelegenheid om het bruidspaar op de gevoelige plaat vast te leggen waarvan dan ook dankbaar gebruik werd gemaakt.
Inmiddels waren de „Bloaskoppe” van de Aaltense Orkestvereniging in vol ornaat verschenen om de volksdansen van de „Klepperklumpkes” muzikaal te begeleiden. Ook de „spölleman” ontbrak niet op het appél toen de in witgeschuurde klumpkes en in schoenen met naaldhakjes gestoken voeten van de dansliefhebbers zich in beweging zetten.
Tubantia, 15 juli 1967
Er is gedanst en gehost dat het een lieve lust was en zelfs de keurig uitgedoste bruidskoe scheen deze malle sprongetjes grappig te vinden. Overigens had de bruidskoe het dit jaar toch wel bijzonder goed getroffen. Zij mocht zich laten leiden door de lieftallige in blauwe overal gestoken 19-jarige kleuterleidster Olga Walgemoet uit Arnhem die zich, het moet gezegd, uitstekend kweet van haar taak. Dapper stapte Olga later ook met de koe door Aaltens straten toen de bruidsstoet zich op weg begaf naar de Sociëteit, waar het bruilofstfeest zou worden gevierd.
Op de Kattenberg kreeg de stoet even moeilijkheden omdat de straat werd versperd door een touw. Toen echter het bruidspaar de gebruikelijke tol, in de vorm van een borrel had betaald, kon de stoet ongestoord de weg vervolgen, en kon omstreeks half negen de „broedlachte” beginnen. Hier waren het vooral Gait Jan van ’t Walfort en de „Bloaskoppe” die met respectievelijk conference en muziek de gasten een genotvolle avond hebben bezorgd.
Achterste rij v.l.n.r.: Henny ter Haar, Gert Magis, Hemmy ten Barge, Dick Jansink en Hans Monasso. Voorste rij v.l.n.r.: Bertie Kuiperij, Freek Toebes, Tonny Rave, Hemmie Aalbers, René Toebes, Maud Handenhove en Gert ter Haar.
Midden jaren vijftig van de vorige eeuw ontstond in Nederland een nieuw fenomeen: de nozem. Het woord betekent zoiets als ‘opstandige jongere’ of ‘rebel’. Het was een van de eerste voorbeelden van wat we nu zien als jongerencultuur. Nozems stonden bekend om hun vetkuiven, leren jacks, spijkerbroeken en brommers, en hielden er een andere moraal op na dan oudere generaties.
De nozemcultuur bereikte ook tot de Aaltense jeugd. Begin jaren zestig scheurden de leden van de ‘Black Zorro Club’ door de straten op hun opgevoerde Kreidlers of Zündapps. Met aan het stuur een wapperende vossenstaart. Zo tartten ze het ordelijk gezag, tot ergenis van de brave Aaltense burgerij.
De nozems waren vaak te vinden bij de plaatselijke café’s, de cafetaria van bakkerij Knippenborg aan Plein Zuid of in hun clubhuis aan de Peperstraat, in de voormalige hoedenwinkel van Breekveldt.
Soms hadden er ook confrontaties plaats met rivaliserende groepen nozems uit naburige plaatsen als Doetinchem, Winterswijk en Bocholt. Deze laatste groep nozems noemden zich de ‘Halbstarken’. Zij kwamen op hun mopeds naar Aalten om de boel onveilig te maken. Dit zorgde voor wild-west-achtige taferelen in het vrome dorpje Aalten!
Bron o.a.: Aalten in Roerige Jaren – deel 1, Hans de Beukelaer, Leo van der Linde & Aad Schepers
De nonnen van het St. Elisabethklooster
Sinds het einde van de 19e eeuw gaven de nonnen van het St. Elisabethklooster onderwijs aan de katholieke schooljeugd van Aalten. Hier was tevens de ‘naai- en breischool’ van de zusters gevestigd.
Niet iedereen bewaarde prettige herinneringen aan de nonnen. En dat is waarschijnlijk het enige dat ze gemeen hadden met de nozems.
Oldtimer-Brommerclub
Sinds 2015 is er een oldtimer-brommerclub actief in Aalten en omgeving onder de illustere naam ‘De Nozems en de Nonnen‘. Zij maken toertochten door de Achterhoek en hun credo is “Gin brommers kieken, moar d’r van genieten“.
Zondag 7 juli 1957 was een smoorhete dag. Veel inwoners van Aalten wilden daarom graag een verkoelende duik nemen in zwembad ’t Walfort. Het was destijds echter niet toegestaan het zwembad op zondag te openen. Honderden inwoners waren het daar niet mee eens en togen die middag naar het bad. De jeugd klom over de omheining en ouderen forceerden toegang tot het zwembad. Even later dook de menigte het verfrissende bad in, en de ijlings ontboden politie kon er niets tegen doen!
Stormloop op ’t Walfort
Nieuwe Winterswijksche Courant, 8 juli 1957
Aalten heeft een mooi natuurzwembad, ’t Walfort. Maar op zondag mag er niet gezwommen worden. De overwegend rechts-Christelijke gemeenteraad heeft met enkele stemmen meerderheid onlangs besloten, dat het zwembad op zondag gesloten moet blijven. Dit besluit heeft een groot deel der Aaltense bevolking, dat de motieven van dit besluit niet delen kan, zeer geprikkeld. Een geprikkeldheid, die zondag j.l. nog bevorderd werd door de enorme warmte, die deed snakken naar een verkoelend bad.
In grote getale trokken oud en jong zondagmiddag naar het Walfort, waar men aanvankelijk voor de gesloten poort bleef staan en protesteerde tegen het gemeentebestuur, dat het meer vrijzinnige protestantse volksdeel en ook de katholieken, joden enz. dit bad onthield, terwijl het smoorheet was. Al spoedig begon de jeugd over de omheining van het zwembad te klimmen en al spoedig waren er ouderen, die de houten schuttingen in trapten en zo de toegang tot het bad forceerden. En even later dook de hele menigte – ’t waren er vele honderden – het verfrissende bad in.
Toen de ijlings ontboden politie en enige bestuursleden van het Bad kwamen, stond men voor een voldongen feit! De politie kon weinig beginnen; er was voor haar geen doen aan, al die mensen uit het water te krijgen. Tenslotte heeft de A.R. wethouder Obbink een toespraak gehouden, die evenwel aan dovemans oren gericht was. Men dacht er nu eenmaal principieel anders over dan het gemeentebestuur en zwom rustig door.
De Volkskrant, 8 juli 1957
Na enkele uren zwemmen deed het zwembadbestuur nog eens een beroep op de zwemmers: ze hadden nu hun kans gehad en het bad moest toch weer gesloten worden. Dit beroep had succes: sportief verlieten allen het bad en even later was de zondagsrust in het zwembad hersteld. Maar het gemeentebestuur van Aalten zit met een probleem; het weet nu duidelijk dat, hoe men deze zaak principieel ook stelt, een groot deel van de bevolking het hiermede niet eens is en van oordeel is, dat de bemoeienis met haar vrijheid op zondag te ver gaat.
Natuurlijk heeft het gemeentebestuur zijn besluit, om het zwembad op zondag gesloten te houden, genomen op voor vele Raadsleden ernstige gronden. Maar wethouder Obbink beloofde deze kwestie „nog eens te zullen bezien” voor hen, die de principiële overwegingen van de Raad niet kunnen delen.
Zwembad Aalten blijft op zondagen gesloten
Tubantia, 9 juli 1957
Archieffoto zwembad ’t Walfort, ter illustratie
Op voorstel van B. en W. van Aalten heeft dit college vergaderd met het zwembadbestuur van „’t Walfort” ter bespreking van de incidenten van jl. zondag toen de jeugd van Aalten het zwembad heeft bestormd. Het zwembadbestuur heeft hierbij te kennen gegeven, het raadsbesluit om het zwembad op zondagen gesloten te doen zijn ten volle te eerbiedigen én dat het de actie van zondag afkeurt; dit laatste in tegenstelling tot geruchten, als zou het zwembadbestuur aan de demonstratie hebben meegewerkt.
Van gemeentewege zal in de loop van deze week ernstig worden gewaarschuwd tegen het betreden van het zwembad op zondag. De nodige maatregelen zullen worden getroffen. Naar we verder vernemen, zullen de raadsfracties van de K.V.P., P.v.d.A. en Gem. Belangen dit seizoen geen nieuw voorstel doen om „’t Walfort” op zondagen open te stellen. Daar uiteraard van andere zijde ook geen nieuw voorstel kan worden verwacht is het vrijwel zeker dat het bad dit seizoen op zondagen gesloten blijft.
Waarschuwing
Tubantia, 11 juli 1957
De loco-burgemeester van Aalten, wethouder W.B. Obbink, heeft naar aanleiding van de zondag op en om het zwembad plaats gevonden betoging bekend gemaakt dat bij herhaling van de ongeregeldheden niet zal worden geschroomd strafrechtelijke maatregelen te nemen. Deze publikatie werd uitgegeven in vervolg op een verklaring van het bestuur van ’t Walfort. Deze luidt als volgt: „Het bestuur van de bad- en zweminrichting „’t Walfort”, in vergadering bijeen op 8 juli 1957, heeft de ongeregeldheden, welke zich zondag jl. op en om het zwembad hebben voorgedaan, besproken. Het betreurt deze reactie op een besluit dat op volkomen wettige wijze is tot stand gekomen, ten zeerste en spreekt unaniem zijn afkeuring uit over dit gezagondermijnend optreden. Het dringt er bij de bevolking speciaal bij de jeugd, met klem op aan het Raadsbesluit te eerbiedigen, vernielingen na te laten en op sportieve wijze het besluit na te leven.”
Aaltense raad herziet besluit
Tubantia, 16 april 1958
De Aaltenaren kunnen de komende zomer op warme zondagen ’s middags vier uur gaan zwemmen in hun eigen zwembad ’t Walfort. De gemeenteraad heeft gisteravond namelijk besloten dat het bad op zomerse zondagen van 15 tot 19 uur geopend zal zijn. Een desbetreffend voorstel, ingediend namens de fracties van de de K.V.P. en Gemeentebelangen, werd na een rustig debat aangenomen met 9 tegen 6 stemmen.
Op zichzelf was dit besluit geen verrassing, wel verrassend was de vrij grote meerderheid die het voorstel kreeg. Anders dan vorig jaar juni, toen een soortgelijk voorstel werd verworpen met 8 tegen 7 stemmen, stemden nu alle drie ch-raadsleden voor. De A.R. bleef onwrikbaar tegen. Zoals bekend is vorig jaar zomer, enkele weken na het afwijzende raadsbesluit, ’t Walfort op een snikhete zondagmiddag door honderden Aaltenaren bestormd en daarna is er gedurende enkele uren gezwommen.
Verstoorde gemoedsrust brengt zondagsrust in gedrang
Het debat van gisteravond opende geen nieuwe gezichtspunten. Het werd vrijwel een herhaling in het kort van de argumenten, die op 30 juni van het vorig jaar uitvoerig en soms vurig ter tafel werden gebracht. Ditmaal was de raad er binnen een half uur over uitgepraat. De heer Luiten, fractievoorzitter van de A.R., noemde het weinig verheffend dat er nu al weer een voorstel komt om het zwembad op zomerse zondagen ’s middags te openen.
Als we nu een ander besluit zouden nemen zou men kunnen gaan denken dat wij toegeven aan de oppositie van de straat. Hij zette nog eens het pro en contra uiteen, moest weliswaar toegeven dat het massale zwemmen in de beek ontoelaatbare toestanden oproept, maar zei niet in te zien waarom in een gemeente als Aalten met haar rijkdom aan natuurschoon zondags ook nog het zwembad geopend moet zijn. Een stuk zondagsrust gaat er z.i. mee verloren.
De heer H.L. Obbink (C.H.) verduidelijkte waarom hij ditmaal een ander standpunt zou innemen dan vorig jaar. Het gebeurde van toen heeft bewezen dat de gemoedsrust van de bevolking zodanig kan worden verstoord als het zwembad gesloten zou blijven, dat de zondagsrust er door in het gedrang zou kunnen komen. Dit had hem doen besluiten zijn standpunt te herzien. De heer Huinink (arb.) kwam weer met het argument van zondagsarbeid in dienst van politie, spoorwegen e.d., die ook wel door anti-revolutionairen wordt verricht.
Archieffoto zwembad ’t Walfort, ter illustratie
(„Alleen noodzakelijke arbeid”, stipuleerde de heer Heinen), en noemde de houding van de A.R. typisch Aaltens. In een gemeente als Varsseveld ligt de situatie heel anders. Wat 50 jaar geleden werd verkondigd gaat nu niet meer op. De zondagsrust zal door de openstelling van het zwembad niet in het gedrang komen, meende hij.
Niet door verzet
De heer Wijkamp (K.V.P.) stelde dat niet de onregelmatigheden van vorig jaar zomer de aanleiding is geweest om het voorstel opnieuw aan de orde te stellen, toen stond direct al vast dat we nog voor het nieuwe badseizoen weer een poging zouden ondernemen.
Nadat de heer Brethouwer (C.H.) had uiteengezet waarom hij zou voorstemmen („het zwemmen in de beek te Lintelo komt de zondagsrust bepaald niet ten goede”), sprak de heer Heinen (A.R.) zijn bevreemding uit over de gewijzigde houding van de heer Obbink en vooral ook van de K.V.P., die enkele jaren geleden zelfs nog tegen het gemengd zwemmen was. De heer Lurvink (K.V.P.) antwoordde dat het zedelijk heil zeker zo belangrijk was als de zondagsheiliging. Na korte replieken, waarin heer Wijkamp een streng optreden van de politie vroeg tegen het zwemmen in de beek werd overgegaan tot stemming.
Nadat burgemeester Van Veen de uitslag had bekend gemaakt richtte de heer Ter Linde (P.v.d.A.) zich over de hoofden van de raad tot de bevolking met het verzoek van het zwembad een gepast gebruik te maken en geen excessen te laten voorkomen. B. en W. zullen ten aanzien van de uitvoering van het besluit nu nader in overleg treden met ’t zwembadbestuur.
Bronnen
Nieuwe Winterswijksche Courant, 8 juli 1957 (via delpher.nl)
In 2012 hebt in de Achterhookse Spreukenkalender 7 platte verhaaltjes estaone onder ’t pseudoniem Hollenbargs Jan, geboren en getogen op ’n Hollenbarg. Dit is ene van dee verhaaltjes waor ’t hele gedoo met begonnen is.
Ik slepe samen met mien ongetrouwde ome in ne beddestae. Wi’j hadden d’r gelukkig ook ne raempken an zodat ’t d’r neet al te benauwd was. Mien opa den sleep nog in ne helen dichte beddekaste met van dee deurkes d’r veur. Hee had ook nog stro as matrasse. As de rogge was edorst kreg e d’r ni’j stro in. Maor hee is wal zowat viefentachtig ewodden. In dee tied, ’t was denke ik zo in 1957 of ’58, werden wi’j allemaolle bange maakt dat de Russen wal ’s konnen kommen. Ze waarn Hongarije al binnenevallen en wee wet bunt ze zo deur Duutsland en dan bunne wi’j an de beurte. ’t Was de kolde oorlog, zo neumen ze dat.
Op ne zaoterdagmorgen, dat was zestien meert 1957 en wi’j slepen nog, begon ’t inens geweldig te knappen buten. Mien ome vlög naor baoven en reern: “daor komt de Russen an, noo zu’j ’t hebben”. Wat ’n spul. Ton wi’j van ’n eersten schrik bekommen waarn kekke wi’j uut ’t raempken en zaggen dat bi’j de buurn de schure in brand ston. Dat geknap kwam van de asbestplaten dee op ’t dak lagen. Deur de hitte van ’t vuur knappen ze uut mekare. Ton alles gebeurd was en de brandweer weg was hewwe de boel bekekken. Wat ne stinkeri’je. En no denk ik wal es, zol’n d’r neet asbestdeeltjes deur de locht waen egaone.
De poggen wee ne stuk asbest in de pokkel hadden ekreggen werden gauw eslacht deur Betsken ter Maot uut Aalten. ’t Vleis smaken good en geenene weet zich drok maken um de asbest. De leu wisten jo ook neet baeter. Maor ik wol nog wal effen zeggen: Wi’j hebt nooit gin Russen ezene, althans gin soldaoten. Later bunt d’r nog wal Russen en Russinnen in Aalten ewest. Op ’t festival van De Klepperklumpkes. Maor ton wazze wi’j d’r helemaole neet meer bange veur. Tieden verandert. Da’s maor good ook. Maor toch: de Rus begint weer kunsten te kriegen…
“Hollenbargs Jan” (Jan Oberink)
Brand bi-j Essink an de Beerninkweg, 16 meert 1957
Enkele fragmenten uit de Java-bode, 22 december 1956
Kerstfeest: Christelijk feest, doch vele gebruiken stammen uit heidendom. In gewijzigde vorm hielden zij stand tegen de tijd.
Reeds enkele dagen voor het Kerstfeest wordt in de mensen een feeststemming wakker, die in de Kerstdagen haar hoogtepunt bereikt. Het is geen toeval dat dan de Kerstboom, hulst en mistletoe opgeld doen en dat Kerstbrood, Kerstkransen en ander Kerstgebak de feestvreugde vergroten. Er wordt zelden aan gedacht, dat dergelijke dingen en gebruiken stammen uit het oude heidendom.
Vroeger vierden onze voorouders omstreeks die tijd het Joelfeest, het feest der vruchtbaarheid, ter ere van de terugkeer van het licht. De kortste dag was voorbij, de dagen gingen weer lengen. Dan werden offermaaltijden gehouden en in de heilige bossen vlamden de offervuren hoog op. Het Kerstfeest is een Christelijk feest, maar al die gebruiken zijn voortgekomen uit heidense bodem en zijn, min of meer gewijzigd, staande gebleven en door de moderne mens overgenomen.
Het is moeilijk de gebruiken van Kerstmis te binden aan een bepaalde dag, want wat hier op de eerste Kerstdag geschiedt, vindt elders plaats op 26 December of zelfs op Driekoningen. Sommige gebruiken, zoals het eten van bepaalde koek- en gebaksoorten zijn gedurende die hele periode tussen Kerstmis en Driekoningen in zwang. In het algemeen kan men zeggen, dat in Nederland op het platteland de eerste Kerstdag de heilige dag is, een dag van bezinning en meditatie en dat de tweede Kerstdag meer als uitgangs- of visitedag wordt benut.
Achterhoek
Bij de oude mensen in de Achterhoek leeft nog het bijgeloof dat op Kerstavond „Derk met de bèèr” rondrijdt, die alles vernielt wat buiten rondslingert. Nog wordt op vele plaatsen alle landbouwgereedschap in de schuur geborgen en wordt het erf schoongemaakt…
In vele gezinnen eet men in de Achterhoek op Kerstavond iets extra’s, en dit gebruik doet denken aan de oude benaming „dikkevretsavond”. In boerengezinnen wordt vaak getracteerd op pannekoek, met worst gebakken. Een spotrijmpje, dat wijst op een extra tractatie, luidt: „Kasaventjen, Kasaventjen, dan gaat ’t er bie ons op. Dan slacht mien va ‘nen pekkelhering en ik, ik kriege de kop”.
In Aalten eet men op Kerstavond „pilleweggeskes”, kleine bolvormige „wegen”, waarop twee deegpillen in kruisvorm gelegd worden. Kinderen kennen nog een oud bedelliedje: „Pilleweggen-aovend, offert geld, Geft de kleine kinder wat, Geft de groten ‘ne schop vör ’t gat!”
Bovengenoemde twee deegpillen in kruisvorm horen oorspronkelijk niet thuis op dit kerstgebak. Zij zijn er op geplaatst toen het gewone volk de naam pilleweg niet meer begreep. Een pil is een petekind of doopkind en de pillegift in de vorm van een pillewegge was een doopgeschenk. Het was tevens een herinnering aan het heidense broodoffer, dat gebracht werd om de demonen van het kraambed te weren. Anijs, kummel en kaneel joegen door hun sterke reuk de goden weg.
Dat men op Kerstavond pillewegen ten geschenke geeft, vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in de verering van Maria als kraamvrouw. Het gebruik om op Kerstavond walnoten te eten in de gezellige huiselijke familiekring (in Aalten bijv.) is nog in zwang.
