’t Zand

’t Zand is een plein en straat in het oude centrum van Bredevoort. In feite is ’t Zand de gedempte kasteelgracht van Kasteel Bredevoort dat onherstelbaar beschadigd raakte tijdens de kruittorenramp. Een groot deel van de bebouwing rond dit plein bestaat uit historische panden, waaronder diverse rijks- en gemeentelijke monumenten.

De straat loopt rondom een voormalig schoolgebouw en is zuidelijk daarvan een plein. Aan het noordoosten gaat deze over in de Kruittorenstraat, aan het noordoosten in de Hozenstraat, net als in het oosten. In het zuidoosten loopt de straat uit in de Gasthuisstraat, in het zuiden de Markt en ten slotte aan het zuidwesten de Prinsenstraat.

Naam

De oudst bekende vermelding van het Zand is van 16 mei 1620, toen een huis binnen “Bredeforth opt Sant” gelegen als onderpand werd gesteld. Waar tegenwoordig Stadsbrouwerij de Borghman is gevestigd, stond vroeger het kasteel van Bredevoort. Het grootste deel van ’t Zand was vroeger kasteelgracht.

Nog voor de Kruittorenramp werd de buitengracht gedempt. Hierdoor ontstond er tussen de Markt en de binnengracht een zandvlakte. Het plein moet zeker 200 jaar als zodanig hebben bestaan, beplant met populieren. Waarschijnlijk is de naam ’t Zand dus afkomstig uit de tijd na het dempen van de kasteelgrachten.

Op ’t Zand werden de vonnissen in het openbaar uitgesproken aan veroordeelden nadat zij terecht stonden in het Ambthuis. In oude tijden bedoelde men daarmee het kasteel Bredevoort. Daarna werden de misdadigers afgevoerd naar de galgenbulte op de Hollenberg voor de uitvoering van het vonnis.

Geschiedenis

Aan het begin van het plein stond ooit een stadsmuur. Die maakte vanaf het einde van de Prinsenstraat een hoek van 90 graden en liep rechtdoor richting Gasthuisstraat. Gezien vanaf het zuiden van het plein, waar de Markt op het plein uitkomt, was een poort geflankeerd door twee waltorens. Achter die poort lag een brug tot bijna aan het begin van de huidige brouwerij. Daar, in het midden van een plein, lag een barbacane. Deze bestond uit een groot rondeel met een tweede poort, wederom door twee waltorens geflankeerd. Daarna, ter hoogte van de gevel, lag een tweede brug die toegang gaf tot een groot en hoog poortgebouw. Dat poortgebouw moet ergens gestaan hebben op het schoolplein, ter hoogte van de hoofdingang van de voormalige school.

Aan de achterzijde werd in 2009 een vijf meter dikke hoekmuur opgegraven. Mogelijk zijn deze fundamenten restanten van dit poortgebouw. De burcht zelf begon vanaf het midden van het schoolplein, kruiste daar de straat en eindigde ergens voorbij het Breede Huus. Op de plaats van de aanbouw van huis Zandlust moet één van de hoektorens hebben gestaan.

Herinrichting

In 2009 begon men met de reconstructie en herinrichting van ’t Zand en de Kruittorenstraat. Het plein werd in 2010 voorzien van enkele cortenstalen kunstwerken. De bestrating van ’t Zand is totaal vernieuwd. Er zijn diverse elementen in aangebracht die herinneren aan het voormalige kasteel Bredevoort.

In de bestrating zijn de contouren van de historische barbacane deels zichtbaar gemaakt met messing stroken. De boog van het rondeel ervan is goed zichtbaar. Op het schoolplein toont een natuurstenen tegel de locatie van de ingang van het kasteelterrein. Aan de zijmuur van de voormalige school is een cortenstalen geschiedenisboek gemonteerd, en op het plein staat ten slotte nog een maquette van de Vestingwerken van Bredevoort rond 1650 en een standbeeld van Hendrickje Stoffels, de geliefde van schilder Rembrandt van Rijn.