Op bovenstaande foto zien we de Peperstraat in Aalten, vanaf de Markt, met links Stegers en rechts de Postiljon. We hebben ook doorkijkje naar het Hoge Blik, met in de verte de openbare lagere school aan de Herenstraat.
De naam Peperstraat wordt in het archief te Aalten voor het eerst in 1850 genoemd. Pas veel later worden de straatnamen in Aalten officieel vastgesteld. Hoe het straatje aan de naam gekomen is weet niemand met zekerheid te vertellen. Een theorie luidt: peper was vroeger een waardevol handelsartikel. En de Peperstraat was een echt handelsstraatje. Meerdere plaatsen in Nederland kennen een Peperstraat in het hartje van de oude binnenstad. Dat er ook daadwerkelijk sprake is geweest van handel in specerijen wordt niet aannemelijk geacht.
Het gedeelte van de huidige Prinsenstraat in Aalten tussen Bredevoortsestraatweg en Veemarkt werd tot 1934 Achterstraat genoemd. Deze naam was de bewoners een doorn in het oog. De straat was mooi opgeknapt met trottoirs aan weerszijden. Een nieuwe naam was gewenst. De kwestie van benoeming van straten en wegen werd in de Raad behandeld. De Achterstraat werd omgedoopt in Prinsenstraat, naar Schiller Prins en Slagerij Prinsen.
De nieuwe naamgeving werd in 1934 door de bewoners feestelijk gevierd met muziek, waarbij tevens een serenade werd gebracht aan een gouden bruidspaar dat in deze straat woonde. Het eerste deel van de huidige Prinsenstraat, dat begint bij café Schiller, heette vroeger Kruisstraat.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
De huidige Haartsestraat werd vroeger Gasthuisstraat genoemd, naar het Gasthuis / Armenhuis van de hervormde diaconie dat hier tot 1904 stond, ongeveer tegenover café Schiller.
Op de onderstaande foto links zien we de Haartsestraat rond 1900. Linksvoor zien we nog een stukje van het Stiemenshuus. Aan de rechterkant, voorbij de burgemeesterswoning – het latere postkantoor – zien we het Gasthuis. Helemaal achteraan zien we ook nog net het Luutenshuus.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
Het gebied dat van oudsher de Kattenberg genoemd wordt was lange tijd het meeste noordelijke en hoogst gelegen deel van het dorp Aalten. Tegenwoordig beslaat de Kattenberg ruwweg de buurt rond het begin van de Lichtenvoordsestraatweg en de Varsseveldsestraatweg, de Veemarkt, tot en met de splitsing met de Berkenhovestraat en het begin van de Oosterkerkstraat.
De herkomst van de naam ‘Kattenberg’ is niet geheel duidelijk. Mogelijk betreft het een verbastering van ‘Kaotenberg’ of ‘Kottenberg’, wat zou kunnen duiden op een ‘heuvel met kleine boerenhuisjes’. Een andere verklaring verwijst naar een sage die verbonden is aan de Kattenbergpomp.
De Kattenbergpomp
Op de Kattenberg staat een karakteristieke waterpomp met bovenop een beeltenis van een kat. De pomp stond oorspronkelijk op de splitsing Lichtenvoordsestraatweg-Berkenhovestraat, maar is ergens in de tweede helft van de 20e eeuw verplaatst naar de andere kant van de Lichtenvoordsestraatweg.
Vroeger was dit een buurtpomp, waar de buurtbewoners hun water kwamen halen. De pomp werd gezamenlijk onderhouden. Opmerkelijk is dat de Kattenbergpomp, ondanks de hoge ligging, zelfs tijdens de droogste zomers water bleef geven.
Volgens een oude overlevering werd op deze plek in 1612 een put gegraven, die sindsdien helder en koel water leverde. Dat er op een van de hoogste punten in de omgeving water werd gevonden, gold als een wonder. Ook de heks van Zieuwent hoorde hiervan. Ze kon zich met gemak in een kat veranderen, en in die gedaante vloog ze op haar bezem naar Aalten om het wonder met eigen ogen te aanschouwen.
Boven de put zou ze zo zijn geschrokken dat ze er vlakbij neerviel. Tientallen jaren zou de kat (de heks) daarna op de pomp hebben gezeten, tot ze op een dag plotseling was verdwenen. Jaren later stak ze haar kattenkop weer op en streek neer op haar vertrouwde plek, ditmaal in het gezelschap van drie jongen. Want bij heksen is tenslotte alles mogelijk.
Kadaster 1832
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
Kattenberg / Berkenhovestraat met rechts de Chr. Ger. KerkKattenberg omstreeks 1925Kattenbergpomp
De Bodendijk heeft eeuwenlang deel uitgemaakt van de belangrijkste hessenweg (handelsweg) tussen het Münsterland en Zutphen. Vanaf het huidige Plein Zuid liep de Bodendijk 3 kilometer lang vrijwel kaarsrecht – op een knik ter hoogte van De Kiefte na – naar de Kesenbulte. Lange tijd was daar de officiële grensovergang met Pruissen. Een deel van de Bodendijk draagt tegenwoordig de naam Kiefteweg. Zo ongeveer vanaf de Griesdijk tot aan de Kesenbulte.
Voor de aanleg van de Bocholtsestraatweg was het de enige verbindingsweg naar Duitsland. De huidige grensovergang bij Hemden was vroeger een modderig pad waarover je naar Aalten kon lopen. Later werd daar de Bocholtsestraatweg aangelegd, die daar nu Hamelandroute heet.
De naam Bodendijk herinnert aan de bodediensten op Bocholt. Langs de Bodendijk kwamen namelijk de bodes van kasteel Anholt naar Aalten, en dan verder naar Bredevoort. Ze kwamen te paard. Direct over de grens bij de Kesenbulte gingen de bodes ook wel eens rechtsaf om via de Ringkampsbulten naar Bredevoort te gaan. Maar dat was een gevaarlijke weg. Men heeft in de Ringkampsbulten ooit het dode lichaam van zo’n ruiter gevonden die daar begraven lag. Het blijft een vraag wat hem daar overkomen is. Via de Bodendijk was de tocht voor zo’n ruiter veel veiliger. Er kwamen ook wel eens koetsen over de Bodendijk met daarin belangrijke personen.
De Bodendijk was van oudsher de belangrijkste weg van Aalten naar Bocholt. Het was dan ook niet voor niets dat de bisschop van Münster na de reformatie – toen de katholieken in Nederland hun geloof niet mochten uitoefenen – in 1675 aan deze weg, aan Duitse zijde, de Kruiskapel liet bouwen.
De Bodendijk liep over de Kieftsheide in de Aaltense Heurne. Een kieftsheide is een hei waar als opslag dennenbomen (In het Duits ‘Kiefer’) voorkwamen. Als je die opslag niet verwijderde, dan onstond er een dennenbos. Er is daar wel een dennenbos, maar dat is aan de kant van de Ongena. Daar stonden, en staan nog wel hoge dennebomen. In dat dennenbos is op omstreeks 1630 een Engelsche Schans aangelegd. Men heeft zich lang afgevraagd wat die paalgaten daar bij dat dennenbos toch betekenden. Maar dat waren geen paalgaten. Dat waren struikelgaten die gegraven werden om de paarden van aanvallende ruiters te laten struikelen. Maar er zijn daar nooit aanvallende ruiters geweest. Wel werden er oefeningen voor ruiters gehouden. Er zijn bijvoorbeeld knopen van een ruiteruniform gevonden.
Van de huizen Bodendijk 37 t/m 43, ter hoogte van de huidige kruising met de Koopmanstraat en Nijverheidsweg, gaat het verhaal dat deze gebouwd zijn van de zwartgeblakerde stenen, die nog te gebruiken waren na de brand van de katholieke kerk in de Dijkstraat. Daarom werden de huizen witgepleisterd. De huizen staan er nog steeds.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
De Markt neemt al eeuwenlang een centrale plaats in het dagelijkse leven van Aalten in. Het dorp is als het ware gebouwd rond de kerk en het oude kerkhof, waarvan de markt een laatste overblijfsel is. Over de vroegste bewoning van de Markt is niet veel met zekerheid te zeggen. De Markt in Aalten werd op 12 mei 1966, als eerste in Gelderland, tot beschermd dorpsgezicht verklaard.
In 1152 wordt Aalten als parochie voor het eerst genoemd, maar deze kan eerder zijn gesticht. Rond het jaar 1100 werd het onderste gedeelte van de huidige kerktoren opgetrokken en dat heeft alles te maken met het ontstaan van de Markt. Door de aanwezigheid van een dergelijk solide bouwwerk, waarbinnen men in tijden van gevaar een veilig heenkomen kon zoeken, vond er langzaam maar zeker een concentratie van woonsteden plaats rond het gebied bij de toren. Mede door de aanwezigheid van een opgerichte kapel werd deze omgeving langzaam maar zeker het centrum van de gemeenschap.
De grond rond kapel en toren, de hof van de kerk, oftewel de kerkhof, was redelijk uitgestrekt. Een gedeelte hiervan werd gebruikt om de doden te begraven. Langs de begrenzing van dit gebied, nu ongeveer Landstraat en Bredevoortsestraatweg, vestigden de vroegere Aaltenaren zich. Aalten zal zijn ontstaan te danken hebben aan de gunstige ligging op een kruispunt van hoger gelegen verbindingsmogelijkheden over zandruggen. De bebouwing vond plaats op de helling van een uit het moeras opstijgende heuvel, zuidelijk afgesloten door de stroombedding van een beek en met in het noorden de hoge esgronden. Aalten, gelegen tussen es en Slinge.
Met het verstrijken der eeuwen vond verdichting plaats van woonsteden rond het gebied van de kerk. Door het ontstaan van een pad met aan weerszijden huizen, nu Peperstraat, alsmede bebouwing van de oostzijde van de huidige Landstraat, ontstond een plaats welke later de naam ‘Markt’ kreeg. Langzaam maar zeker werden de houten huizen vervangen door stenen gebouwen. Het gevaar dat daardoor het centrum zou verbranden, werd kleiner. Met het bestraten van de open ruimte in het centrum ontstond een plaats waar goed markten konden worden gehouden. Zo was er de Meimarkt, de Sint-Nicolaasmarkt op 6 december en de kermis. Mede dankzij de markten vestigden zich kroegbazen op de hoeken van de Markt.
Beschermd dorpsgezicht
Rond 1960 dreigde gevaar. Er moest een verkeersweg komen evenwijdig aan de Landstraat en wel via de Kerkstraat en de Markt en verder naar het noorden, waarvoor het huidige museumpand en alles wat daarachter ligt afgebroken zou moeten worden. Met de verklaring van de Markt en omgeving tot beschermd dorpsgezicht in 1966, was dit gevaar geweken.
Een jaar later echter worden er grote plannen gepresenteerd, waarvoor alle panden van het gemeentehuis moesten worden gesloopt. Op de vrijkomende locatie zouden dan een VVV-kantoor en een wachtruimte voor het openbaar vervoer worden gerealiseerd, met stopplaatsen voor de bussen. Een nieuw raadhuis zou moeten verrijzen op de plaats van het oude feestgebouw bij de Pol. Ook deze plannen zijn uiteindelijke niet uitgevoerd.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
Bronnen
‘Aalten, zoals het was, zoals het is’, E.M. Smilda & G.J. Timmer
