In het Vestingpark in Bredevoort staan twee zogenaamde TBC-lighallen uit het begin van de 20e eeuw. Ze behoorden tot het voormalige R.K. Sanatorium Sint Bernardus, waar van 1907 tot 1933 tuberculosepatiënten werden verpleegd.
Tuberculose, in de volksmond ook wel “tering” genoemd, was in de 19e en vroege 20e eeuw een van de belangrijkste doodsoorzaken in Nederland. De ziekte was besmettelijk, vaak dodelijk en verantwoordelijk voor ongeveer een kwart van alle overlijdens. Omdat er nog geen medicijnen bestonden, bestond de behandeling voornamelijk uit rust, gezonde voeding, frisse lucht en zonlicht.
Overal in Nederland werden sanatoria gesticht: rusthuizen voor langdurige verzorging. Een belangrijk onderdeel van de behandeling waren zogenoemde lighallen: houten paviljoens met een open zijde, gericht op de zon, waar patiënten urenlang of zelfs de hele dag in bed verbleven — vaak onder dekens ingepakt tegen de kou.
Sanatorium Sint Bernardus
Het R.K. Sanatorium Sint Bernardus werd in 1897 opgericht op initiatief van pastoor Bernardus Mulders. Hij kocht het voormalige rentmeestershuis van de familie Roelvink met eigen kapitaal en liet het omvormen tot klooster en zorginstelling. De verzorging kwam in handen van de Zusters Franciscanessen van Thuine.
Vanaf 1907 kwamen patiënten uit het hele land naar Bredevoort. In de grote tuin achter het gebouw, het huidige Vestingpark, verrezen minstens tien houten lighallen, elk met de open zijde naar het zuiden gericht. Overdag lagen de patiënten in deze lighallen. Ook in de winter, zoals blijkt uit een tekst op een ansichtkaart uit 1909. In iedere lighal stonden twee ligbedden, een tafel en een stoel.
Uit het archief van het sanatorium blijkt dat tussen 1907 en 1916 jaarlijks gemiddeld ongeveer twintig patiënten aanwezig waren. In sommige jaren werden er meer dan 7.000 verpleegdagen per jaar geregistreerd.
Twee lighallen bleven bewaard
Van de oorspronkelijke lighallen zijn er slechts twee bewaard gebleven. Vanwege hun historische betekenis, als voorbeelden van een bouwtype dat door de kwetsbaarheid van het materiaal en het verdwijnen van de functie (sanatorium) vrijwel nergens meer voorkomt, zijn ze aangewezen als rijksmonument.
Het zijn eenvoudige houten bouwwerken met een lessenaarsdak, drie gesloten zijden en een open voorzijde. Beide hallen zijn voorzien van een tegelvloer, bestaande uit zwarte en beige tegels in een willekeurig patroon. De tegels hebben een geometrisch motief. Aan de voorzijde zijn decoratieve daklijsten aangebracht: de oostelijke hal heeft een sierlijk gesneden lijst, de andere een eenvoudiger golfmotief.
Restauratie & toegankelijkheid
In 2025 zijn de twee lighallen volledig gerestaureerd. Ze werden zorgvuldig gedemonteerd en overgebracht naar het Gelders Restauratie Centrum in Velp. Na herstel van houtwerk, dak en vloer keerden ze terug naar Bredevoort, waar vrijwilligers en lokale bedrijven zorgden voor de heropbouw en afwerking. Het schilderwerk werd uitgevoerd in een historisch verantwoorde kleurstelling.
De lighallen zijn vrij te bekijken in het Vestingpark, direct achter het voormalige sanatorium Sint Bernardus aan ’t Zand in Bredevoort. Het park is van zonsopgang tot zonsondergang toegankelijk voor publiek.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
Bronnen
- Aalten Vooruit – Sanatorium met lighallen in tuin van St. Bernardus
- Aalten Vooruit – TBC-lighallen in Vestingpark geheel vernieuwd
- Bredevoort.nu – Heb je al gestemd?
- Rijksmonumenten.nl – Monument 508024: Sint Bernardus en lighallen