Oud Aalten > Bedrijfsleven > Handel & Industrie > Een Aaltense handelsfamilie rond 1600

Een Aaltense handelsfamilie rond 1600

Hoe de familie Schenk-Voerknecht uitgroeide tot een internationale koopmansdynastie

Aan het begin van de 17e eeuw behoren Wessel Schenk en zijn halfbroer Salomon Voerknecht uit Aalten tot de grootste graanhandelaren van Europa. Hun activiteiten reiken van Amsterdam tot Danzig, Königsberg, Genua en zelfs de Nieuwe Wereld. Ook andere familieleden zijn actief in de handel en sluiten huwelijken die hun positie versterken. Wat in Aalten begon, groeide uit tot een netwerk met internationale invloed.

De familie Schenk / Voerknecht

Halverwege de 16e eeuw woont in Aalten ene Jenneken Schenk. Zij had uit haar eerste huwelijk twee kinderen: Gertruid en Wessel Schenk. Rond 1568 hertrouwde zij met Johan Voerknecht, met wie zij vier kinderen kreeg: Salomon, Hans, Judith en Anna Voerknecht.¹ ²

Johan Voerknecht is in 1575 keurnoot van het gericht Bredevoort³, een functie die duidt op maatschappelijk aanzien. Of de familie tot de Aaltense ‘elite’ behoorde is ons niet bekend. Wel valt op dat alle kinderen later succesvol worden in de handel of trouwen met partners van aanzien. Dat wijst op aansluiting bij invloedrijke netwerken die hun sociale en economische kansen vergrootten.

Handelaren in Amsterdam, Danzig en Königsberg

Vanaf de late 15e eeuw specialiseren kooplieden in de Lage Landen zich in het vervoer van bulkgoederen, vooral graan en zout. Deze handel, bekend als de moedernegotie (moeder van alle handel), vormt eeuwenlang de economische basis van Holland en maakt Amsterdam tot de belangrijkste stapelmarkt van Europa.⁴

Ook de familie Schenk-Voerknecht profiteert hiervan. Zij onderhouden nauwe banden met de Hanzesteden Danzig (Gdańsk) en Königsberg (Kaliningrad). Enkele familieleden vestigen zich er zelfs, tijdelijk of permanent.

Danzig anno 1628

De kinderen Schenk en Voerknecht groeiden op tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), maar wisten desondanks door te stoten in de internationale handel. De periode van het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) bood daarbij gunstige omstandigheden: een korte fase van rust en wapenstilstand. Oost-Nederland telde acht garnizoenssteden (waaronder Bredevoort) die voortdurend behoefte hadden aan foerage, met name graan. Niet alleen voor brood, maar ook voor de bereiding van bier.

Wessel Schenk was graanhandelaar en deed in die periode goede zaken in de Achterhoek. Hij was ook actief in de handelsroute van Danzig naar Genua, in Italië.⁵ Zijn halfbroer Salomon Voerknecht was eveneens een zeer succesvol handelaar.

Grootste vervoerders van Amsterdam naar het Middellandse Zeegebied, 1590-1620:

Vervoerders	Totaal	Ladingen	Met een partner
Jasper Quinget	201	197	4
Jan en Philippo Calandrini	91	25	66
Guillelmo Bartolotti	66	42	24
Caspar van Ceulen	63	35	28
Isaac la Maire	56	42	14
Willem Willemss	49	48	1
Salomon Voerknecht	45	13	32
Wessel Schenck	30	25	5

Biografieën van familieleden

Wessel Schenk

Geboren rond 1566 in Aalten. In 1606 woonde hij in de Breestraat in Amsterdam. In archiefdocumenten wordt hij aangeduid als “koopheer”. Uit andere bronnen blijkt dat hij ook regelmatig in Danzig verbleef.

Schenk was bij de oprichting in 1602 een van de grootste aandeelhouders van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Hij zag ook kansen in de nieuwe wereld. Samen met zijn neef Jan Holscher investeerde hij in expedities naar Nieuw-Nederland, in het noordoosten van de huidige VS. In 1614 was hij medeoprichter van de Nieuw-Nederland Compagnie, de voorloper van de West-Indische Compagnie.⁶

In 1609 liet hij in zijn testament opnemen dat hij 4000 gulden zou nalaten aan de armen van zijn geboorteplaats Aalten. Omdat hij dikwijls op reis was, liet hij in 1616 een testament opmaken, waarbij hij de zaken in Amsterdam overliet aan zijn neef Jan Holscher.

In 1619 liet Wessel, als burger van Danzig, per volmacht de jaarlijkse inkomsten uit twee Aaltense boerderijen (Lutke Grievinck en Goorhuis) contractueel overschrijven op zijn zuster’s dochter Gertruid Tols, weduwe van Johan Brunss.⁷

In 1632 was hij weer in Danzig en verkoopt per volmacht “een tuin of hof met getimmerte in twee percelen” buiten de Regulierspoort in Amsterdam. Kort daarna moet hij zijn overleden, vermoedelijk ongehuwd.⁸

Gertruid Schenk

Geboren rond 1565 in Aalten. Rond 1584 trouwde zij in Anholt met Albert (?) Hengst van Juchteren. Na 1590 hertrouwde ze met Henrick Toll. In 1600 woonde zij aan de Nieuwe Zeedijk in Amsterdam. Gertruid was ook actief in het familiebedrijf. In 1616 ontvingen Gertruid en haar broer Wessel namelijk een aanbevelingsbrief van de Staten-Generaal, gericht aan het stadsbestuur van Danzig – een teken dat hun handelspositie officieel werd erkend. Gertruid overleed na 1628.⁹

Salomon Voerknecht

Geboren rond 1568 in Aalten. In 1597 trouwde hij in Amsterdam met Jannetje Hooft. Zij was een telg uit een vooraanstaande Amsterdamse koopmansfamilie die één van de grootste Nederlandse schrijvers uit de Gouden Eeuw heeft voortgebracht: Pieter Corneliszoon Hooft. Schoonvader Jan Pietersz Hooft was een broer van de burgemeester van Amsterdam, Cornelis Pietersz Hooft, en door dit huwelijk werd hij ook zwager van de latere burgemeester Volckert Overlander.

In 1618 verkocht Salomon, namens zichzelf en als gevolmachtigde van Judith en Hans Voerknecht, een stuk land, de Bullensche maat in Lintelo aan Roelof Damme en Catharina Smitz. In 1619 verkocht hij, mede namens zijn echtgenote, én als gemachtigde van zijn zus Judith, weduwe van De Marez, en broer Hans (“burger van Danzig”), hun ouderlijk huis in Aalten bij het kerkhof, met hof en grond, aan Wessel Brethouwer en Mechteld Machtes.

In 1637 was Salomon opperkoopman in dienst van de VOC in Batavia. Hij was van Danzig naar Oost-Indië gegaan en daar hertrouwd met een weduwe. Op 24 oktober 1637 liet hij in Batavia, “zwak van lichaam maar nog goed van verstand”, zijn laatste wil vastleggen en is vermoedelijk kort daarna overleden. Zijn oudste zoon Johan werd in 1656 substituut-schout van Amsterdam.¹⁰

Hans Voerknecht

Geboren rond 1569 in Aalten. Hans Voerknecht (ook wel Schenk genoemd) was eveneens actief in de handel. In 1605 werd hij, samen met Salomon Voerknecht en Wessel Schenk, vermeld als koopman te Amsterdam. In 1608 was hij in Danzig en in 1619 werd hij zelfs vermeld als burger van die stad. Vermoedelijk overleed hij daar niet veel later.¹¹

Judith Voerknecht

Geboren rond 1569 in Aalten. Rond 1585 trouwde zij met Daniel de Marez, koopman in Danzig. Hij is vereeuwigd op een bijna levensgroot schilderij van de families De Marez en De Schilder. Waar in omringende landen alleen vorsten zich op deze wijze lieten vereeuwigen, toonden hier machtige kooplieden hun status. In 1619 verkoopt broer Salomon namens haar (en andere erfgenamen) het ouderlijk huis in Aalten.¹²

Anna Voerknecht

Geboren rond 1571 in Aalten. Rond 1590 trouwde zij met koopman Joost Grevinckhoff, eveneens uit Aalten. Een akte van het gerecht te Bredevoort uit 1615, vermeldt dat Seigneur Wessel Schenk een groot aantal landerijen en pachtboerderijen verkoopt namens Joost en Anna, die dan woonachtig zijn in Königsberg. De akte betreft een schuldafwikkeling: Joost en Anna zaten namelijk diep in de schulden, vooral bij Anna’s broer, Seigneur Salomon Voerknecht, “burger en koopman in Amsterdam” (Seigneur is in die tijd de aanspreektitel voor vermogende kooplui). Omdat zij niet konden betalen, droegen zij hun hele bezit in Aalten – inclusief hun huis, land en erfelijke rechten – over aan Salomon en zijn vrouw Joanna Hooft.¹³

Jan Holscher

Geboren rond 1584 in Dülmen (bij Münster). In 1601 kwam hij naar Amsterdam, waar hij in dienst trad bij zijn oom, de koopman Wessel Schenk. Hoewel hij het bedrijf van zijn oom leidde, dreef hij ook zelfstandig handel. Hij had aandelen in een bedrijf dat handel dreef met Guyana. Samen met zijn oom nam hij ook deel aan de Hans Claesz Compagnie. In 1613 voer Thijs Volckertsz Mossel voor dit bedrijf naar de Hudson River. In 1612 trouwde Jan Holscher in Amsterdam met Elisabeth de Hardouin uit Rouen.¹⁴

Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.