Auteur: Oud Aalten

Lijst met emigranten uit Aalten naar Canada

Onderstaande lijst bevat landverhuizers uit de gemeente Aalten die naar Canada zijn geëmigreerd, de meesten na de Tweede Oorlog. Een deel van hen is inmiddels overleden. We proberen zoveel mogelijk hun graf te vinden op findagrave.com. Deze lijst is bij lange na (nog) niet compleet. Werk in uitvoering, fouten voorbehouden, aanvullingen en correcties zijn welkom!

Achternaam	Voornaam	Geb.datum	Emigratie	Laatste NL adres	Graf
Aalbers	Gerhard H		1952
Aalbers	Gerharda A		1952
Aalbers	Jan Gerhard	23-12-1913	1952		Bowmanville, Ontario, CA
Aalbers	Liza J		1952
Bierman	Derk Jan	22-08-1910	1947	Gendringseweg 11
Bokkel, te	Wander	06-04-1932	1952		Brandon, Manitoba, CA
Bosman	Gerharda		1951
Bosman	Hendrika Willemina	26-04-1935	1954		Stoney Creek, Ontario, CA
Bosman	Johan Bernard	09-02-1928	1948		Wallaceburg, Ontario, CA
Brake, te	Catharina	18-02-1905			Burlington, Ontario, CA
Brake, te	Fredrika	16-04-1905	1948	Lichtenvoordsestraatweg 97	Grande Prairie, Alberta, CA
Brederode, van	Hendrik Frederik	27-10-1928	1953		Stoney Creek, Ontario, CA
Brusse	Gesina Hendrika	06-05-1892	1951		Edmonton, Alberta, CA
Buesink	Johan	29-03-1906	1951		Strathroy, Ontario, CA
Bulsink	Gerhard Willem Adolph	03-02-1912	1949		Mississauga, Ontario, CA
Bussink	Herman	22-05-1931	1952		Brantford, Ontario, CA
Bussink	Hermina	20-09-1924	1951
Bussink	Jan Hendrik	14-08-1929	1952
Debbink	Jan Hendrik	15-01-1922	1948		Millet, Alberta, CA
Demkes	Bernard	18-01-1915	1952		Langley, British Columbia, CA
Duenk	Arent Jan	23-02-1927			Leamington, Ontario, CA
Duenk	Arent Jan	15-09-1930	1953	Romienendiek 9	Acton, Ontario, CA
Duenk	Gerrit Jan	01-06-1901	1953	Romienendiek 9	Acton, Ontario, CA
Duenk	Jan Hendrik	12-01-1922	1953		Brooks, Alberta, CA
Duenk	Johan Antoni	14-12-1919	1953	Romienendiek 9	Palmerston, Ontario, CA
Duenk	Johannes	21-12-1927			Brooks, Alberta, CA
Ebbers	Johanna Elizabeth	28-07-1913	1947		Bloomfield, Ontario, CA
Eeden, van der	Jan H		1952
Eelink	Janna Catharina	02-12-1861	1912	Kriegerdijk 2	Edmonton, Alberta, CA
Eenink	Berendina Adriana	12-07-1925	1951
Eerden, van	Christina Gesina	14-05-1926	1951		Calgary, Alberta, CA
Eerden, van	Jan Hendrik	25-09-1932			Calgary, Alberta, CA
Eerden, van	Johannes	03-04-1924	1948		La Glace, Alberta, CA
Groot Nibbelink	Willem Bernard	03-01-1926	1952		Bloomfield, Ontario, CA
Grotenhuis, te	Abraham	29-03-1906			South Gower, Ontario, CA
Haar, ter	Dina	04-11-1905	1953		Wellington, Ontario, CA
Haar, ter	Gesina Christina	10-02-1917	1952		Bowmanville, Ontario, CA
Harbers	Johan	29-10-1921	1952		Westville, Nova Scotia, CA
Haverkamp	Arend Jan	09-11-1929	1954		Oude Begraafplaats, Aalten
Haverkamp	Reinder		1954
Heersink	Geertruida	07-10-1929	1954		Limerick, Ontario, CA
Heideman	Johan		1951
Heij	Cornelis Hendrik Jan	24-08-1904	1952	Bredevoortsestraatweg	Kitchener, Ontario, CA
Heij	Johan Herman	1946	1952	Bredevoortsestraatweg
Heijink	Gerrit Jan	08-12-1897	1949	Haartsestraat 51	Mitchell, Ontario, CA
Heijink	Mina	01-05-1922			Clinton, Ontario, CA
Heinen	Gerrit Jan		1950	Gendringseweg 36
Heinen	Gesina Johanna	02-04-1908	1954		Burlington, Ontario, CA
Heinen	Jan	09-11-1928	1952		Bloomfield, Ontario, CA
Helmink	Johanna		1951
Hengeveld	Cornelis W		1953
Hennepe, te	Evert Hendrik	29-02-1908	1948
Hennepe, te	Johan	30-05-1910			Abbotsford, British Columbia, CA
Hiddink	Johannes		1951
Hoftijzer	Alida		1948	Hondorpweg 4
Hoftijzer	Arnold Christiaan	15-07-1904	1958		Port Perry, Ontario, CA
Hoftijzer	Bertram Korts	28-03-1935			Whitby, Ontario, CA
Hoftijzer	Bertram Korts	10-03-1933	1948	Hondorpweg 4	Bayside, Ontario, CA
Hoftijzer	Bertus Johannes	15-03-1919			Ventnor, Ontario, CA
Hoftijzer	Dora Geertruida	26-06-1937	1948	Hondorpweg 4
Hoftijzer	Frans Hermanus	31-01-1939	1958
Hoftijzer	Gerard		1948	Hondorpweg 4
Hoftijzer	Gerard Willem	19-03-1908	1948	Hondorpweg 4	Stockdale, Ontario, CA
Hoftijzer	Hendrik Willem	07-01-1939	1948	Hondorpweg 4
Hoftijzer	Johannes	08-11-1909	1958		Trenton, Ontario, CA
Hoftijzer	Johannes Jacobus	24-02-1936	1948	Hondorpweg 4	Stockdale, Ontario, CA
Hoftijzer	Roelof	10-06-1934	1948	Hondorpweg 4
Horst, ter	Johan Hendrik	08-06-1918	1948		Wallaceburg, Ontario, CA
Houwer	Gerharda Antonia	26-05-1920	1948		Millet, Alberta, CA
Houwers	Johanna Hendrika	18-05-1900			Fingal, Ontario, CA
Huiskamp	Gerhard Willem	17-06-1909	1947		Bloomfield, Ontario, CA
Huiskamp	Hendrik Willem	05-12-1935	1947		Bloomfield, Ontario, CA
Hunink	Rieka B		1951
Jansen	Johannes T		1952
Janssen	Johanna	16-03-1923			Ventnor, Ontario, CA
Jentink	Christiaan Johan	1942	1948	Lichtenvoordsestraatweg 97
Jentink	Christine	1946	1948	Lichtenvoordsestraatweg 97	Grande Prairie, Alberta, CA
Jentink	Hendrik Jan	18-12-1902	1948	Lichtenvoordsestraatweg 97	Grande Prairie, Alberta, CA
Jentink	Hendrika Christina	1934	1948	Lichtenvoordsestraatweg 97
Jentink	Jan Hendrik	27-03-1929	1948	Lichtenvoordsestraatweg 97
Jentink	Johanna Everdina	06-01-1904	1953		Acton, Ontario, CA
Jonge, de	Constant		1951
Kämink	Derk Arent Jan	18-02-1907			Bloomfield, Ontario, CA
Kämink	Dirk	24-04-1946			Belleville, Ontario, CA
Kämink	Wilhelmina	24-06-1932	1954
Kemink	Grada Everdina	22-06-1898	1949	Markerinkdijk 59	Iron Springs, Alberta, CA
Klein Nibbelink	Hendrik		1948
Klijn Hesselink	Hendrik Willem Antonie	07-09-1924	1951
Klomps	Gerrit Jan	17-03-1927	1952		London, Ontario, CA
Klomps	Johannes G		1952
Kok, de	Simon		1952
Konink	Liza Catharina	01-02-1926			Leamington, Ontario, CA
Korten	Anna Geertruida	26-04-1926	1951	Klokkemakersweg 10
Korten	Gerhardus Hendrikus	27-03-1935	1951	Klokkemakersweg 10	Dunnville, Ontario, CA
Korten	Gesinus Albertus	23-08-1931	1951	Klokkemakersweg 10	Vineland, Lincoln, Ontario, CA
Korten	Hendrik W		1951
Korten	J J		1951
Korten	Jan W		1952
Korten	Johannes Bernardus	16-09-1895	1951	Klokkemakersweg 10
Kuiperij	Hendrik W		1951
Lammers	Antonius	22-05-1911	1952		Hamilton, Ontario, CA
Lammers	Dina Willemina	10-04-1927			Blenheim, Ontario, CA
Lammers	Evert J		1951
Lammers	Geert	31-05-1926	1951		Fonthill, Ontario, CA
Lammers	Gerrit J	20-04-1935	1954
Lammers	Gesina	23-06-1931	1952
Lammers	Hendrik Jan	10-06-1937	1952		Burlington, Ontario, CA
Lammers	Herman		1948
Lammers	Willem	27-12-1927	1951
Lammers	Willem		1952
Lichtenberg	Bernarda Antonetta	03-02-1915	1949	Landstraat 27, Aalten	Mississauga, Ontario, CA
Lichtenberg	Henk		1949	Landstraat 27, Aalten
Lievers	Aleida Grada	27-11-1916	1953		Palmerston, Ontario, CA
Lievers	Berend	30-12-1885	1911	Bredevoortsestraatweg 97	Neerlandia, Alberta, CA
Lievers	Gerharda Johanna	10-10-1909	1913	Haart 91b	Burnaby, British Columbia, CA
Lievers	Gerrit Jan	29-04-1912	1913	Haart 91b	Neerlandia, Alberta, CA
Lievers	Hendrik	18-07-1888	1913	Haart 91b	Neerlandia, Alberta, CA
Lievers	Jan Willem	29-07-1908	1913	Haart 91b	Ponoka, Alberta, CA
Lievers	Jansjen	14-02-1891	1913	Haart 91b	Neerlandia, Alberta, CA
Lievers	Johanna	18-05-1909	1911	Bredevoortsestraatweg 97	Neerlandia, Alberta, CA
Lievers	Wilhelmina Hendrika	13-01-1911	1911	Bredevoortsestraatweg 97	Neerlandia, Alberta, CA
Linde, te	Berendina	04-08-1926	1948		La Glace, Alberta, CA
Linde, te	Gerrit Jan	10-12-1921	1951		Calgary, Alberta, CA
Luijmes	Engelina	07-08-1921	1948	Bijnenweg 5	Maple Ridge, British Columbia, CA
Luijmes	Gerrit T	03-07-1932	1952
Luijmes	Willem		1952
Luimes	Engelina Johanna	04-07-1906			Duncan, British Columbia, CA
Mateman	Hendrika Johanna	19-04-1904			South Gower, Ontario, CA
Meerdink	Derk Jan Gerhard	20-02-1915	1949	Meinenweg 7	Surrey, British Columbia, CA
Neerhof	Albert Johan	25-04-1927	1948	Romienendiek 14	Owen Sound, Ontario, CA
Neerhof	Antoon Christiaan	28-03-1896	1948	Romienendiek 14	Tara, Ontario, CA
Neerhof	Arnold Christiaan	11-11-1930	1948	Romienendiek 14	Trenton, Ontario, CA
Neerhof	Gesina Berendina	10-11-1935	1948	Romienendiek 14
Neerhof	Jan Bernard	22-02-1933	1948	Romienendiek 14	Owen Sound, Ontario, CA
Neerhof	Willemina Aleida	28-08-1921	1948	Romienendiek 14	Clinton, Ontario, CA
Nijman	Johanna Harmina	21-08-1881	1911	Polstraat 47a
Nijman	Linus Johan	17-05-1935	1958
Onnink	Gesina Aleida	06-02-1932	1952		Listowel, Ontario, CA
Ormel	Geertruida Willemina	30-04-1909	1953		Iron Springs, Alberta, CA
Pennings	Willemina	1904			Colwood, British Columbia, CA
Prinsen	Aleida Harmina	25-04-1898	1949	Haartsestraat 51	Mitchell, Ontario, CA
Prinsen	Bernard		1952
Prinsen	Evert	16-01-1937
Prinsen	Willem		1952
Prinzen	Bernard	13-01-1899	1948	Westendorpweg 6	Picton, Ontario, CA
Prinzen	Bertus	03-01-1906	1947	Hogestraat 7	Jarvis, Ontario, CA
Prinzen	Jan		1951
Prinzen	Willem	17-07-1897			Picton, Ontario, CA
Rensink	Grada W	11-10-1936	1958
Rensink	Hendrika Johanna	28-01-1927			Georgetown, Ontario, CA
Rhebergen	Marinus Bernhard	05-10-1918	1951		Whitby, Ontario, CA
Rosier	A		1954
Rosier	Aaltje	18-03-1928	1954
Ruesink	M J		1951
Scholten	Arnold Gerhard	03-06-1928	1949	Markerinkdijk 59	Collingwood, Ontario, CA
Scholten	Dirk Willem	01-05-1931	1949	Markerinkdijk 59	Iron Springs, Alberta, CA
Scholten	Grada Everdina	13-02-1935	1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Grada Johanna	26-02-1930	1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Hans		1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Hendrik Willem	07-05-1898	1949	Markerinkdijk 59	Iron Springs, Alberta, CA
Scholten	Hendrik Willem	23-06-1936	1949	Markerinkdijk 59	Granum, Alberta, CA
Scholten	Hendrika Everdina	18-09-1932	1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Hermanus Theodorus	13-02-1927	1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Ina		1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Jan Willem Antonie	09-11-1933	1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Roelof	1940	1949	Markerinkdijk 59
Scholten	Wilma		1949	Markerinkdijk 59
Sikking	Adriana Johanna	26-02-1910	1952		Trenton, Ontario, CA
Smees	Gerrit		1952
Smees	Johan H		1952
Smees	Theodora Hendrika	15-12-1924	1952		Westville, Nova Scotia, CA
Somsen	Everdina Geertruida	06-11-1918	1948		Wallaceburg, Ontario, CA
Stronks	Derk Jan	10-12-1931	1954
Stronks	Gerrit Christiaan	27-01-1905	1954		Burlington, Ontario, CA
Stronks	Gerrit Hendrik	29-09-1906	1953		Iron Springs, Alberta, CA
Teeuwsen	Johannes Christiaan	04-01-1897	1951		Edmonton, Alberta, CA
Teeuwsen	Johannes Hendrik	04-02-1931	1951		Edmonton, Alberta, CA
Teeuwsen	Wilhelmina Johanna	18-10-1906	1958		Port Perry, Ontario, CA
Tolkamp	Hendrik Johan	05-09-1903	1953		Wellington, Ontario, CA
Tolkamp	Hendrika Gezina	05-12-1909			Bloomfield, Ontario, CA
Tolkamp	Willem J	07-07-1935	1954
Vaags	Grada Dela	29-03-1915	1948		Trenton, Ontario, CA
Veldhuis	Aleida	01-02-1906	1948	Hondorpweg 4	Stockdale, Ontario, CA
Vreeman	Aleida Christina	03-10-1913	1951		Jarvis, Ontario, CA
Vreeman	Herman Bernard	31-08-1932	1952		Brandon, Manitoba, CA
Vrieze	Hendrik J		1952
Walvoort	Aaltjen	22-05-1883	1911	Bredevoortsestraatweg 97	Neerlandia, Alberta, CA
Wassink	Lamberdina Willemina	12-03-1906	1947	Hogestraat 7	Jarvis, Ontario, CA
Weenink	Tjitske Jacoba	03-03-1931	1954		Brampton, Ontario, CA
Wesseling	Tieme		1951
Westerveld	Bernardus	1918			Clinton, Ontario, CA
Westerveld	Catrinus Willem	01-02-1924	1952
Westerveld	Dora Johanna	12-01-1902	1948	Westendorpweg 6	Picton, Ontario, CA
Westerveld	Gerrit H	08-12-1919	1954
Westerveld	Hendrik Willem	17-09-1922			Georgetown, Ontario, CA
Westerveld	Johanna Geertruida	09-01-1897	1951	Klokkemakersweg 10
Westerveld	Johannes Willem	12-05-1930			Iona Station, Ontario, CA
Westervelt	Hendrika Grada	09-10-1930	1952		Bloomfield, Ontario, CA
Wiggers	Jan Hendrik	06-03-1919	1952		Trenton, Ontario, CA
Wijnveen	Aleida D	03-05-1934	1954
Wikkerink	Albert Hendrik	11-06-1946			Colwood, British Columbia, CA
Wikkerink	Berendina Hendrika	14-02-1927	1953
Wikkerink	Dela Gesina	20-04-1934
Wikkerink	Geziena Berendina	23-09-1929			Taber, Alberta, CA
Wikkerink	Hendrik	26-02-1900			Colwood, British Columbia, CA
Wikkerink	Hendrik Jan	07-09-1927	1954		Brampton, Ontario, CA
Wikkerink	Jan Hendrik	23-07-1926			Abbotsford, British Columbia, CA
Wikkerink	Jan Hendrik	30-12-1934			Shawnigan Lake, British Columbia, CA
Wikkerink	Jan Willem	06-02-1907			Duncan, British Columbia, CA
Wikkerink	Jantje Gerharda	02-06-1932	1951		Fonthill, Ontario, CA
Wikkerink	Lena Fredrika	03-02-1931			Taber, Alberta, CA
Wikkerink	Reind Gerrit	03-08-1930	1953		Stoney Creek, Ontario, CA
Wikkerink	Wesselina	06-09-1934			Brighton, Ontario, CA
Wilde, de	Mietje	1912	1952	Bredevoortsestraatweg	Kitchener, Ontario, CA
Winkel, te	Albert	27-05-1925	1948		Fitzroy Harbour, Ontario, CA
Winkel, te	Jan Derk	28-02-1925			Blenheim, Ontario, CA
Winkelhorst	Arie		1948
Winkelhorst	Gerrit J		1951
Winkelhorst	Hendrik Jan	09-08-1910	1948	Koopmanstraat 47
Winkelhorst	Willemina	20-03-1942	1948
Winkelhorst	Wim		1948
Wubbels	Hendrika Aleida	27-05-1909	1948

Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

1 januari 1947

Gedenkraam in de Oosterkerk
In de Oosterkerk in Aalten bevindt zich een monumentaal glas-in-loodraam uit 1946. Het raam werd geschonken door een comité uit de Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Kralingen, namens de kerken en de Joodse gemeenschap, als dank voor de hulp die de bevolking van Aalten tijdens de Tweede Wereldoorlog bood aan onderduikers, Joodse medeburgers, hongerlijders en honderden kinderen uit Rotterdam.

Ds. Thomas Delleman (1898-1977)

Thomas Delleman (1898–1977) was van 1930 tot 1938 predikant in Aalten en daarna in Rotterdam-Kralingen. Na het bombardement op Rotterdam in mei 1940 nam hij het initiatief om kinderen uit zijn nieuwe gemeente voor een vakantie onder te brengen in Aalten. In de oorlogsjaren werden er in totaal circa 800 kinderen uit Rotterdam opgevangen door Aaltense gastgezinnen.

Delleman zette zich ook op andere manieren in. Hij zorgde ervoor dat jongeren die de Arbeitseinsatz wilden ontlopen konden onderduiken in Aalten. In 1943 werden bovendien zo’n 500 geëvacueerden uit Scheveningen in Aalten ondergebracht. Tijdens de Hongerwinter vertrokken vanuit Aalten regelmatig treinen met voedsel naar het westen.

Deze inzet maakte diepe indruk in Rotterdam en leidde er na de bevrijding toe dat een comité werd gevormd om de bevolking van Aalten te bedanken.

Ontstaan van het gedenkraam

Aanvankelijk was het de bedoeling om het raam in de Westerkerk te plaatsen, omdat daar tijdens een razzia in 1944 meer dan veertig jongemannen waren opgepakt. In de Oosterkerk waren echter alle ramen gesneuveld, nadat in januari 1945 in de buurt een V1 was neergekomen. Daarom werd besloten het raam in de Oosterkerk te plaatsen.

Het raam werd ontworpen door de Rotterdamse kunstenaar Marius Richters (1878–1955) en uitgevoerd door glazenier Henri van Lamoen (1900-1949). Met een hoogte van acht meter en een breedte van ruim drie meter behoort het tot de grootste glas-in-loodramen in de Achterhoek. Richters maakte gebruik van krachtige kleuren en duidelijke, bijna verhalende scènes, waarin zowel de dreiging van de oorlog als de warmte van de hulpverlening tot uitdrukking komt.

Het raam werd geplaatst in de voorgevel van de Oosterkerk en op 13 juli 1946 officieel onthuld door ds. Delleman. De plechtigheid werd rechtstreeks op de radio uitgezonden door de NCRV.
Ontwerp

Het raam is ruim acht meter hoog en drie meter breed en geplaatst in een trifora.
Gedenkraam Oosterkerk te Aalten

Bovenaan: het wapen van Nederland met het devies “Je maintiendrai”. Daaronder de Nederlandse maagd, met de vlag in de rechterhand en een brandende fakkel in de linkerhand. Aan weerszijden staan een boer en een metselaar, verwijzend naar de wederopbouw.

Centraal: een boer en boerin, symbool voor de bevolking van Aalten, omringd door kinderen en een onderduiker. Vanuit beide zijden marcheren Duitse soldaten met bajonet het raam binnen.

Linksonder: uitgemergelde vrouwen en kinderen die om hulp smeken.

Rechtsonder: een groep mensen die geholpen is en met levensmiddelen bevoorraad naar huis terugkeert.

Midden onderin: het wapen van Aalten met de lindeboom en het wapen van Oranje, met een banderol met de tekst: “Uit dankbaarheid voor hulp in oorlogstijd, soli Deo gloria”. Elders in het raam zijn bijbelteksten verwerkt.
In 1947 werden aan weerszijden van het hoofdraam nog twee zijramen toegevoegd. Hierin staan de symbolen van de vier evangelisten, beeltenissen van Mozes en Jesaja en onderaan de wapens van Rotterdam, Scheveningen, Utrecht, Amsterdam, Kralingen en een Davidsster.

Onderaan de zijramen staan dichtregels van Muus Jacobse (pseudoniem van dichter Klaas Heeroma):

Maar als ik leven mag tot de bevrijding
en juichen op het overwinningsfeest,
God, doe mij dan dit weten, wat voorbijging
aan nood en leed is niet vergeefs geweest.
Huidige status

Het gedenkraam is nog steeds te zien in de Oosterkerk. Toen de kerk in 2021 een nieuwe bestemming kreeg als woonzorglocatie, werd vastgelegd dat het raam behouden blijft. Daarmee is het gedenkraam niet alleen een kunstwerk van bijzondere omvang, maar ook een blijvend oorlogsmonument en een tastbare herinnering aan de hulp en gastvrijheid die Aalten tijdens de Tweede Wereldoorlog bood.

De Oosterkerk te Aalten

Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.
Bronnen
- GereformeerdeKerken.info – Gedenken in glas te Aalten
- Jan ter Haar – Historisch onderzoek Marius Richters, gedenkraam Aalten
- Wikipedia – Gedenkraam in de Oosterkerk (Aalten)
13 juli 1946
H. M. de Koningin bezoekt onverwachts de Achterhoek
Aaltensche Courant, 26 oktober 1945

Geheel onverwachts bracht H. M. de Koningin een bezoek aan onze gemeente. Woensdagmiddag kwamen de auto’s, waarin gezeten waren H. M. de Koningin, haar secretaresse, Mej. Geldern en haar secretaris, den heer Kohnstam, van de richting Dinxperlo en stopten voor de woning van den wethouder van Aalten, de heer H. J. Wikkerink, in illegale kringen beter bekend onder de naam van „Oome Jan”.

„Oome Jan” heeft een respectabele staat van dienst in de ondergrondsche beweging tijdens de bezettingsjaren en woont thans in zijn werkplaats „Nooit Gedacht”, daar de Duitschers uit woede, dat ze „Oome Jan” niet te pakken konden krijgen, zijn huis daarnaast in brand staken. De familie Wikkerink was slechts enkele oogenblikken tevoren op de hoogte gebracht van het hoog bezoek.

Hare Majesteit, die tegen één uur arriveerde, bleef meer dan een half uur in de woning van „Oome Jan” en gebruikte er met smaak een kopje thee. Ondertusschen hadden zich in de woonkamer verschillende vooraanstaande werkers uit de illegale beweging verzameld die weldra met Hare Majesteit in druk gesprek gewikkeld waren.

H. M. verlaat de noodwoning „Nooitgedacht” te Aalten

Uit de gesprekken bleek dat Zij reeds op de hoogte was met het belangrijke werk dat hier in de Achterhoek tijdens de oorlogsjaren verricht was en Zij informeerde belangstellend naar verschillende bijzonderheden. Zoowel „Oome Jan” als de heeren Lichtenberg van het L.O. en Allersma van de K.P. vertelden van het ondergrondsche werk en de gevaarlijke karweitjes die opgeknapt moesten worden. Ook memoreerden ze nog de spontane medewerking van de bevolking en de hulp aan het Westen in de vorm van wagonladingen roggebrood, die verzonden werden tegen zeer geringen prijs.

Een aardige bijzonderheid was ook de aanwezigheid van Mevr. Jedwab met haar zoontje, dat indertijd op de stoep van de woning van „Oome Jan” te vondeling gelegd werd, in den tijd toen de ouders ondergedoken waren. Dit Joodsche jongetje werd toen liefderijk opgenomen en kreeg naam van Willem Herfstink, daar juist dien dag de herfst zijn intrede deed. Ds. Kuijper vertelde nog van de razzia, welke op 29 Januari 1944 in de Geref. Kerk werd gehouden, waarbij 42 onderduikers opgepakt werden en slechts enkelen konden ontsnappen. De burgemeester, die ook bij „Oome Jan” aanwezig was vertelde ook het een en ander over de gebeurtenissen in de afgeloopen jaren.

Oorspronkelijk had het in de bedoeling van H. M. gelegen bij haar tocht door deze streken het „Somsenhuus” te bezoeken, de boerderij van den heer Prinsen in IJzerlo, waar in de afgeloopen jaren zooveel ondergrondsch werk verricht is. Leden van de K.P. hebben hier langen tijd een onderkomen gevonden, alsmede een aantal Engelsche piloten, die hier de bevrijding afgewacht hebben. Deze boerderij is na de bevrijding tengevolge van blikseminslag afgebrand. Hiertoe is men niet gekomen. De auto’s zijn tusschen Dinxperlo en Aalten een zijweg ingereden nabij het Prinsenboschje waar het gezelschap in de auto het een en ander gebruikte.

Voor de woning van „Oome Jan” had zich een geweldige menschenmenigte verzameld, waardoor de vorstin hartelijk toegejuicht werd. Bij het afscheid werd geestdriftig het Wilhelmus gezongen. Deze dag zal voor „Oome Jan” en zijn makkers die hun leven in den strijd tegen den overweldiger zoo vaak ingezet hebben en zooveel hebben gedaan voor ons volk en vaderland, wel steeds in herinnering blijven.
Bronnen
- Delpher
26 oktober 1945
Noodziekenhuis
De Graafschapper, 25 juli 1945

Nu dezer dagen het noodziekenhuis te Aalten wordt opgeheven, past het ons eenige oogenblikken stil te staan bij het ontstaan en werk van deze instelling, die voor zoo tallooze Nederlandsche arbeidsslaven en gevangenen uit het concentratiekamp een zegenrijke uitkomst heeft beteekend. Zooals men weet, werd de stoot tot de oprichting hiervan gegeven onder auspiciën van ’t Roode Kruis, door dr. J. der Weduwen en den heer Cl. Driessen.

De noodzakelijkheid van de oprichting kwam sterk naar voren eind November, toen een gedeelte der slachtoffers van de treinbeschieting bij Bocholt in Aalten opgenomen moesten worden. Toen dr. J. der Weduwen, 5 Dec. 1944 met 22 losgewerkte gevangenen uit Rees op het rusthuis Avondvrede arriveerde, stond men nog voor haast onoverkomelijke moeilijkheden. Bedden, voedsel en geschoold personeel, dat alles ontbrak.

De bewoners van het rusthuis hebben op die voor den ex-gevangenen zoo gedenkwaardigen Sinterklaasavond broederlijk hun pannekoeken, oliebollen en chocola (!) met de nieuw gekomenen gedeeld. Met inspanning van alle krachten slaagde men er in den afgebeulden patiënten een behoorlijke behandeling te geven. De heer en mevr. Ditmarsch hebben toen, diep bewogen met het lot van deze menschen, alles gedaan wat mogelijk was.

Personeel Noodziekenhuis Aalten

Met ontroering zullen velen de aan diphtherie overleden zuster A. Bol gedenken, die in dezen tijd ware wonderen aan haar patiënten verrichtte. Na haar overlijden bleek het noodzakelijk, gezien het besmettingsgevaar, deskundige krachten te verbinden aan het noodziekenhuis. Zuster Schaafsma en zuster Doesburg, werden met de leiding belast onder toezicht van dr. P. Hogenkamp, die het medisch werk van dr. der Weduwen overnam, na ’t smartelijk verscheiden van dezen geliefden dokter.

Rusthuis Avondvrede, Hogestraat, Aalten

Hoewel op Avondvrede meer ruimte beschikbaar werd gesteld, bleek de capaciteit van het ziekenhuis toch te gering te zijn, daar men ook rekening diende te houden met oorlogsslachtoffers uit eigen plaats; daarom werd het ziekenhuis verplaatst naar het gebouw Patrimonium. In samenwerking met ’t U.V.V., I.K.O. en het Roode Kruis, werd de materieele zijde van het werk verzorgd. Na het laatste bombardement werd het gebouw Patrimonium onbruikbaar en werd besloten het ziekenhuis te liquideeren, daar het grootste gedeelte der patiënten onder leiding van zuster Schaafsma er de voorkeur aan gaf naar het Noorden te vertrekken.

Zuster Doesburg bleef met enkele patiënten op haar post en het ziekenhuis werd verplaatst naar Avondvrede. Vandaar vertrok men weer, vermeerderd met een aantal slachtoffers van het bombardement te Bocholt naar het gebouw aan de Lichtenvoordschestraat, dat ook nu nog als noodziekenhuis dienst doet. Een twintigtal patiënten werd daar in de kelders ondergebracht. Enorm veel steun werd ondervonden van de buurtschappen.

In den aanvang was de toestand uiterst primitief. Later werd dat allemaal beter. Bijzondere lof voor de Aaltensche meisjes, die zonder eenige scholing verplegingswerk deden. Vlak voor de bevrijding werden nog eenige slachtoffers van de bevrijdingsgevechten opgenomen. Een onvergetelijk moment veroorzaakte uiteraard de eerste Tommy, die het ziekenhuis binnengehaald werd.

De Graafschapper, 14 juli 1945

En nu is het werk dan afgeloopen. De groote stroom van repatrieerenden, waar men zich als laatste taak op voorbereid had, is niet gekomen en het thans goed geoutilleerde noodziekenhuis gaat dezer dagen verdwijnen. (Waarom er geen permanent ziekenhuis van gemaakt?) Een brok Aaltensche oorlogsgeschiedenis wordt hiermede afgesloten, maar velen zullen dit werk dankbaar blijven gedenken.
Bron
- Delpher
25 juli 1945
Zware straffen wegens plundering
Aaltensche Courant, 24 juli 1945

Vrijdag werd in de raadzaal van het gemeentehuis wederom een zitting gehouden van de Krijgsraad. Als president fungeerde Majoor Jhr. Mr. van Nispen tot Sevenaer, terwijl als auditeur-militair optrad Mr. Arriëns.

Met gesloten deuren werd allereerst de zaak tegen H.A. v. T. behandeld, die wegens een zedendelict veroordeeld werd tot 1 jaar gevangenisstraf, waarvan 8 maand voorwaardelijk met een proeftijd van 3 jaar.

Eveneens met gesloten deuren werd de zaak van F.K. Meijnen behandeld, die wegens plundering veroordeeld werd tot 9 maand tuchtschool. Verdediger in deze zaak was Mr. Voorink uit Winterswijk. A. Meijnen, die als puinopruimer uit een gebombardeerd huis sigaren en tabak ontvreemd had, werd na een pleidooi van Mr. Voorink veroordeeld tot 3 maand gevangenisstraf met een proeftijd van 2 jaar.

Het Gemeentehuis aan de Markt te Aalten

E.J. ter Heurne wordt er van beschuldigd een damesrijwiel te hebben weggenomen toebehoorende aan Mej. J.W. Wesselink. Verdachte ontkent het rijwiel te hebben weggenomen. Volgens hem heeft hij het karretje opgeborgen, toen het door een SS-man was achtergelaten. Hij heeft er met het oog op de rijwielvordering, de banden en het zadel afgenomen. Dit gebeurde in October 1944. Als getuige à decharge wordt gehoord Mej. D. Kuijntjes die de lezing van verdachte bevestigt. Zij heeft nog op het rijwiel gereden.

Er ontspon zich over deze zaak een debat tusschen den verdediger en de rechtbank over de toedracht. Er kon geen klaarheid gebracht worden, daar de gestolen fiets eerst maanden na October ontvreemd is. De zaak wordt daarom geschorst om nog enkele getuigen te hooren.

Intusschen verschijnt M. Wensink voor de groene tafel teneinde zich te verantwoorden over het feit dat hij 4 kg. spek gegeven heeft voor een gestolen rijwiel. Verdachte ontkende geweten te hebben dat de fiets van diefstal afkomstig was, hetgeen de Auditeur-militair niet erg geloofwaardig vond, gezien de eisch: 3 mnd voorw. met een proeftijd van 2 jaar en een geldboete van ƒ 500.—. De rechtbank oordeelde er echter anders over en sprak beklaagde vrij.

Een zekere Melitz, een SS-man, scheen een aardig partijtje kunstmest opgeslagen te hebben. Nu hij verdwenen is, hebben een aantal landbouwers de zaak eens bekeken en de meststof op hun landerijen gebracht. Dit bracht hun thans voor de rechtbank, die hen veroordeelde tot geldboeten varieerende van ƒ 25.— subs. 25 dagen, terwijl er één vrijgesproken werd. Na onderling overleg trokken ze maar meteen „de knippe”. Het was tenminste geen zwarte prijs.

H.J. te Grotenhuis had het een en ander noodig, o.a. een broodmes, een directoir en een paar koeienhalsters, en stal deze bij verschillende menschen. Het is dezelfde persoon die onlangs een N.B.S.-man met een mes heeft bewerkt tijdens zijn arrestatie na de ontvluchting. Te Grotenhuis maakte geen erg betrouwbare indruk en is blijkbaar niet geheel toerekenbaar. Hiermede hield de rechtbank blijkbaar ook rekening en veroordeelde hem tot 6 mnd gevangenisstraf.

Hierna kwam de zaak van E.J. ter Heurne weer in behandeling. Het karretje werd binnen gereden en door de eigenaresse Mej. Wesselink bekeken. Zij verklaarde dat het inderdaad haar fiets was. A.J. Wentink als getuige gehoord, verklaarde dat hij de bewuste fiets bij ter Heurne in beslag heeft genomen. Hij herkende ook het rijwiel. De getuige à decharge Mej. Kuijntjes kwam ook de fiets bekijken en kan het rijwiel slechts ten deele herkennen. De fiets, welke zij in October bij ter Heurne zag, was mooier. Nadat in deze zaak ook nog als getuige gehoord was de gemeente-opzichter R. Hoogeveen, eischt de Auditeur-militair een gevangenisstraf van 2 jaar. De rechtbank bracht het terug tot de helft, zoodat ter Heurne voor dit feit 1 jaar zal moeten zitten. Mr. Voorink pleitte ook in deze zaak.

De volgende verdachten hebben heel wat op hun geweten. Er is een schaap gestolen en geslacht; er zijn een 50-tal eieren weggekaapt en een aantal kippen en nog een hoeveelheid te velde staande tabaksbladen. Hiervan worden verdacht de gebrs. A.H. en H.J Bettink in vereeniging met H. Dibbets, die weer tesamen met T.W. Jansink schapenwol stal en met één van de broeders Betting pl.m. 500 kg. aardappelen.

Ook voor eigen rekening werkten de heeren Betting en Dibbets. Zoo gapte H.J. Betting bij het puinruimen bij het huis van F.J. te Linde, twee hemden, een paar sokken en een hoeveelheid tabak; H. Dibbets een horloge, een hemd, een paar sokken, klosjes naaigaren en een spel speelkaarten. Tenslotte was de vader van de broers, H.J. Bettink Sr. de aanleidende oorzaak van de diefstallen van het schaap en de aardappelen en moest zich wegens opzettelijke uitlokking verantwoorden.

De jongens bekenden vlot het te laste gelegde, maar Bettink Sr. verklaarde dat alles gelogen was. Dat hij tot de diefstallen aangezet zou hebben, was duimzuigerij. Integendeel hij had de jongens altijd het goede voorgehouden en ze verboden te stelen. Deze verklaring veroorzaakte, gezien ’s mans antecedenten, nogal hilariteit. De vonnissen waren lang niet malsch. A.H. Bettink kreeg 3 jaar met aftrek van voorarrest.

T.W. Jansink zag zich 6 maand toegewezen, terwijl over H. Dibbets nog een rapport uitgebracht zal worden over de mogelijkheid hem in een jeugdgevangenis te plaatsen. Over H.J. Bettink Jr. zal een psychiatrisch rapport uitgebracht worden, daar deze sterk verminderd toerekenbaar geacht werd. H.J. Bettink Sr. plukte de wrange vruchten van zijn goede bedoelingen en zal de eerste jaren niet in staat zijn, zijn zoons op het goede pad te houden. Hij kreeg n.l. 4 jaar.

Als slachtoffer van zijn goede bedoelingen stond vervolgens terecht E.J. van de Lende, die bij het puinruimen uit het huis van F.J. te Linde een heerenpantalon, een lap voeringstof en een coupon had meegenomen, om deze te bewaren en zoo uit de handen van de Duitschers te houden. Dit gebeurde op 24 Maart. Intusschen was echter van de stof al een rokje gemaakt, hetgeen de rechtbank hem erg kwalijk nam. Ook had hij vergeten de zaak terug te brengen. Eerst toen het geval in handen van de politie was, kwamen de goederen terug. Deze vergeetachtigheid kostte hem 8 maanden gevangenisstraf, terwijl de goederen teruggegeven moeten worden.

Aan het slot van de zitting bracht de president Maj. Jhr. Mr. van Nispen tot Sevenaer, een woord van hulde aan wachtmeester Bruggeman, die door zijn uitstekend werk en zeer goede processen verbaal het werk van de rechtbank ten zeerste heeft verlicht.
Bron
- Delpher
24 juli 1945
Ingezonden brief: de bevrijding
De Graafschapper, 18 mei 1945

Brieven uit de Graafschap

Amice,

Ik kan me voorstellen, dat je als oud-Achterhoeker, geboren en getogen in onze mooie streek, brandend benieuwd bent naar nieuws uit onze contreien en hoe we het hier met zijn allen maken. Het zal me een genoegen zijn je af en toe op de hoogte te brengen, van wat er hier alzoo gebeurd is en gaat gebeuren. Laat ik maar beginnen met te vertellen, dat we er hier in onzen Achterhoek over het algemeen goed afgekomen zijn. De Tommies die hier vlak voor Paschen uit de richting Bocholt binnenkwamen, stonden verbluft over het vriendelijke, voor het oog nog welvarende land. waarin ze, na de puinvelden van Duitschland, plotseling overgezet waren.

„Je ziet hier weer een onbeschadigd huis,” zei er een tegen me, „en je ziet warempel weer eens vriendelijke menschen, die lachen en je toewuiven! Dat hebben we de laatste maanden wel anders meegemaakt” Toch is het ons niet cadeau gegeven hoor, denk dat niet. Het laatste half jaar vooral heeft het hier aardig gespookt. Ook op politiek terrein. Het was razzia op razzia. Groenen, zwarten, landwachten, Gestapo, S.S., al dat fraais in zijn verschillende variaties hebben we hier meegemaakt. Enfin, je hebt dat zelf ook ervaren in de stad. dus je weet er alles van. Laat ik je liever vertellen, hoe we hier de bevrijding vierden, toen bekend werd, dat ons heele volk uit de slavernij verlost werd.

Bevrijdingsoptocht Stationsstraat, 1945

Ik kan dat het beste vertellen van Aalten, waar ik het toevallig zelf meemaakte, maar ik weet wel zeker, dat in den heelen Achterhoek hetzelfde enthousiasme heerschte. Moet je vandaag eens in Winterwijk komen, dat versleten werd voor een broeinest van de partij, nietwaar? Het blijkt nu pas, wat een “dun” laagje van de bevolking daar toch eigenlijk de terreur op gang hield, want er is geen een gemeente in den Achterhoek, waar je zoo uitbundig ziet vlaggen als juist daar.

‘Ome’ Jan Wikkerink

De muziek was direct op de been, dat snap je. ’s Middags al trok een heele stoet met kinderen en ouderen er achteraan door de versierde straten en het was een feest om weer eens een Hollandsche marsch te hooren. De zaak hield even stil voor het huis van Jan Wikkerink. die ken je misschien nog wel van school vroeger. En anders zeg ik maar „Oome Jan”, dan weet tenminste elke onderduiker in den Achterhoek om wie het gaat. Nu, die muzikale hulde bij hem voor de deur was mijns inziens precies op zijn plaats. Want dat is nu maar een doodgewone aannemer, nietwaar? maar wat heeft die man in de oorlogsjaren een hoop gepresteerd zoo stiekum weg.

Hij was in alle stilte districtshoofd van de Landelijke Organisatie voor Onderduikers en had er de zorg voor, dat al die knapen in het leven en zoo mogelijk uit handen van de slavenjagers bleven. Hij heeft er met zijn mannetjes talloozen ondergebracht, (je weet toch dat ze daar in Aalten den naam hadden. dat er evenveel onderduikers als inwoners waren?) en waar het noodig was al die lui ook van bonkaarten te voorzien, niet alleen stadsmenschen, maar ook een heeleboel Joden en verder alles wat, met de Gestapo op de hielen, den Achterhoek kwam binnenvluchten. In samenwerking met de Knockploegen zijn er in onze omstreken heel wat distributiekantoren met een vruchtbaar bezoek vereerd en Oome Jan had daar altijd de stille, voorzichtige leiding van.

Het verbaasde dan ook niemand, toen er op een nacht juist bij hem op de stoep een kind te vondeling werd gelegd. Hij wist immers met alles en met iedereen raad en hij was nu eenmaal hèt groote plaatsingsbureau, ook blijkbaar voor babies. Enfin, die kleine hoefde niet ver te gaan, hij bleef aan hetzelfde adres, d.w.z. aan de andere kant van de voordeur, waar hij liefderijk werd opgenomen. Het was precies op den 21sten September en zoodoende werd de vondeling den volgenden morgen met een stalen gezicht officieel op het gemeentehuis onder den naam Willem Herfstink aangegeven. (Het achtervoegsel „ink” beteekent in het Achterhoeksch immers „de zoon van”). Maar den eersten dag van de bevrijding kwam de „Zoon van den Herfst” weer op zijn eigen adres, nl. bij de Jodenmeester, die met zijn vrouw dol gelukkig was, dat ze hun kleine in zoo’n gevaarlijken tijd veilig bewaard hadden geweten. Je snapt dat dat kaartje weer met echt-Achterhoeksche slimheid doorstoken was. De dokter had het kind van de ondergedoken ouders linea recta naar Oome Jan gebracht, die het al stond op te wachten achter de deur.

Dela Wikkerink-Eppink met Aron Jedwab alias Willem Herfstink

Het was een schrik voor de geheele streek toen ze Oome Jan eindelijk te grazen kregen. Als de heele streek het tenminste zoo gauw vernomen heeft, want de gevangenschap duurde maar een paar uurtjes. De knockploeg had het nog wel gauwer in orde kunnen maken, maar ze moesten even wachten op den dokter voor de chloroform en de dienstdoende wachtmeester van de marechaussee moest toch ook even instudeeren, hoe hij zich zoo echt mogelijk moest laten bedwelmen. Maar toen was het ook zoo gebeurd, alleen de dokter was nog anderhalf uur bezig den goeien wachtmeester tot het leven terug te roepen, want de jongens hadden hem wat al te enthousiast met de chloroform-dot bewerkt.

Dr. der Weduwen

De rustige figuur van Oome Jan was sindsdien uit het gezicht verdwenen, maar hij had nu zooveel te meer tijd voor zijn illegale werk. De Duitschers waren als gewoonlijk ziedend en wisten niets beters te doen dan in machtelooze woede een paar handgranaten in zijn huis te gooien, dat natuurlijk finaal uitbrandde. Maar beter het huis dan Oome Jan, zei ieder getroost en zoodoende was die muziek van de week dan ook een spontane hulde vande heele bevolking. En het was zeker ook met instemming van het heele dorp, toen er later nog een paar liederen gespeeld werden voor het huis van wijlen dr. der Weduwen, die zoo ontzaglijk veel clandestiene hulp verleend heeft en in ’t bijzonder voor tal van jongens in de kampen van Bocholt en Rees een redder uit den nood is geweest. De Achterhoek weet feest te vieren, maar ook mee te leven met hen voor wie het feest onmogelijk is door schrijnende herinneringen.

Daar vertel ik je tot slot van mijn brief nog één voorbeeld van, dat je goed zal doen. Het was op een der buurtschappen, dat de muziekvereeniging rond ging langs de hoeven met schetterend feestgeschal. Maar er hing juist over deze buurtschap een schaduw. Op den laatsten dag voor de bevrijding had een voltreffer in een schuilkelder vijf kinderen uit één gezin, met nog twee oudere evacué’s, uit het leven weggerukt. De plek van die ramp lag aan den grooten weg, waar de stoet langs kwam. Maar op honderd meter van die plaats zweeg de muziek en in stilte ging men verder. En daar bij die uitgebrande schuilkelder werd toen in het ontroerende zwijgen van alle buurtgenooten dat koraal gespeeld van den 103den Psalm: Gelijk het gras is ons kortstondig leven… Daarna trok men met stille trom weer verder en eerst op grooten afstand van die plek werd de feestmuziek hervat.

Ik schrijf je dit, omdat ik weet, dat het je goed zal doen. De oorlog heeft ons niet verhard en gevoelloos gemaakt. Daar is nog ruimte in het Achterhoeksche hart voor medegevoel en stille piëteit.

Tot wederschijvens, je
GERT GROOTERS
Bron
- De Graafschapper, 18 mei 1945 (via Delpher)
18 mei 1945
Een brief uit verre landen
De Graafschapper, 15 mei 1945

Een dezer dagen bracht voor de fam. Houwers, „Neerhof” te Dale een eigenaardige verrassing. Zij kregen n.l. een brief van een Franschman, die daar ongeveer drie weken zijn toevlucht zocht en vond, maar toen helaas door wreede S.S.-mannen werd weggesleept, evenals de Apeldoornsche onderduiker Henk, die ook het slachtoffer werd. Een derde voortvluchtige zag kans nog te ontsnappen.

Ongeveer midden Juli van het vorige jaar arriveerde onze Remy bij Houwers. „Goed volk”, was zijn eerste vraag. Onmiddellijk merkte men aan de eigenaardige uitspraak, dat het een buitenlander was. Veel tijd voor praten was er niet, en daarom werd hij vlug naar den zolder getransporteerd, waar hij den tijd verkortte met aardappels schillen en boontjes doppen. De grootste moeite leverde het verschil in spraak op, zoodat hij zich alleen maar aan de dochter, een onderwijzeres, verstaanbaar kon maken. Maar dan kwamen er soms ook spannende verhalen los.

’t Neerhof, Elshoekweg 6 in Dale

Hij was, zoo vertelde hij, een Fransch onderofficier, dis o.a. op Madagascar, in Afrika en in Fransch Achter-Indië gevochten had. In 1940 was hij helaas één van de eerste krijgsgevangenen die er gemaakt werden. Er was echter ook geen soldaat in het heele kamp, die vlijtiger was dan Remy. Spoedig had hij het vertrouwen van zijn bewakers gewonnen. Dientengevolge verplaatste men hem naar een fabriek in Krefeld. Door een voorgewende ziekte moest hij abnormaal vaak naar de W.C. Hierdoor kreeg hij de kans om plannen te maken voor zijn ontvluchting. Dit had hij al drie keer eerder geprobeerd, maar altijd hadden ze hem, nog voor hij in Frankrijk was, weer gegrepen.

In zijn werkplaats maakte hij een kompas van een oud conservenmesje. Een scheermesje, dat met een mes magnetisch gemaakt was, werd op een vriigezellenknoop bevestigd. Op de Noordpool van de magneet een beetje radium gedaan en zoo kon hij zich, ook ’s nachts, oriënteeren. De sigaretten werden bewaard en ingeruild voor een burgerpak. Hij trof zijn laatste voorbereidingen, deed zijn „ziekte” nog eenmaal „de eer” aan en ontvluchtte toen door het W.C.-raampje. Na een reis van 4 dagen, waarbij hij overdag onder de doornen een hazenslaap hield en ’s nachts, door zijn kompas geholpen, naar het Noorden vluchtte, passeerde hij veilig de grens. Tegen den morgen bereikte hij Houwers, waar hij zoo onthaald werd, dat hij besloot hier te blijven.

Drie weken bleef hij op ,,’t Neerhof” en toen werd hij voor de vijfde maal gegrepen en meegevoerd naar Arnhem. Hierna, zoo schrijft hij in zijn brief, werd hij opgesloten in een kamp bij Bocholt. In September werd hij echter verplaatst en kwam hij in Münster terecht. Maar hier werd het al spoedig te warm voor de Duitschers, omdat „het stel idioten”, zooals Hitler zich in zijn rede eens uitdrukte, al maar in hun richting optrok. Zij zagen zich dus genoodzaakt weg te trekken en nu werd hun doel: Bremen. Maar onderweg, zoo schrijft Remy, had ik geen zin hen nog verder te volgen, met andere woorden: Voor de vijfde keer zag onze vriend kans te ontsnappen. En dit keer had hij meer geluk, want een week na zijn laatste vlucht kwamen de Amerikanen hem verlossen en brachten hem veilig terug in zijn geboorteplaats; Palalda, in de Pyreneeën.

De brief was den 18en April 1945 geschreven en bereikte 9 Mei het doel van zijn bestemming. Wij wenschen de fam. Houwers, die zooveel voor dezen jongeman deed, van harte geluk met dezen brief en we hopen dat ook de andere onderduiker Henk, die eerst naar Amersfoort gebracht werd en daarna in Duitschland terecht kwam, spoedig weer, met al de anderen die daar nog zijn, op vaderlandschen bodem mag terugkeeren.

Nationaal Onderduikmuseum

‘Onderduikpand’ Markt 12, Aalten

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Aalten een toevluchtsoord voor een groot aantal onderduikers. Om de herinnering aan dit deel van de geschiedenis vast te leggen en levend te houden is in Aalten het Nationaal Onderduikmuseum opgericht. Het museum richt zich op het tonen en documenteren van de verhalen van onderduikers en de mensen die hen hielpen. Het laat zien hoe gewone mensen in buitengewone omstandigheden moed en medemenselijkheid kunnen tonen.

Het museum is deels gevestigd in een pand met een bijzondere geschiedenis: Markt 12. Dit was destijds het woonhuis van een gezin met kinderen. Op zolder werden onderduikers verstopt en de kelder was een schuilplaats voor buurtbewoners, terwijl de woonkamer door de bezetter was gevorderd als ‘Ortskommandatur’.

Meer informatie: nationaalonderduikmuseum.nl
Bron
- Delpher
15 mei 1945

Oorlogsslachtoffers Aalten WO2

Aaltensche Courant, 4 mei 1945

Lijst van oorlogsslachtoffers uit de gemeente Aalten, naar officiële gegevens van de Gemeente-Secretarie.
(aangevuld met volledige voornamen en toelichting door de redactie van Oud Aalten)

Achternaam	Tussenv.	Voornaam	Leeftijd	Datum	Plaats	Toelichting	Graf
Horst	ter	Arent Jan	22 jr.	12-05-1940	Rhenen	Gedood op de Grebbeberg	Militair Ereveld Grebbeberg
Lievers		Bernardus Josinus	22 jr.	12-05-1940	Rhenen	Gedood op de Grebbeberg	Militair Ereveld Grebbeberg
Roelofsen		Jan	36 jr.	12-05-1940	Rhenen	Gedood op de Grebbeberg	Militair Ereveld Grebbeberg
Vries	de	Marcelis Adolf	19 jr.	12-05-1940	Rhenen	Gedood op de Grebbeberg	Militair Ereveld Grebbeberg
Betting		Josephus Arnoldus	54 jr.	21-01-1941	Bocholt (D)	Gedood bij een luchtaanval	RK begraafplaats, Aalten
Triet	van	Geertrui	8 jr.	09-03-1942	Aalten	Brandbom Trompstraat	ons onbekend
Hiddink		Gerrit Jan	57 jr.	08-01-1943	Lintelo	Gedood door een bom nabij Koopweg 10	Oude begraafplaats, Aalten
Hiddink		Willem	11 jr.	08-01-1943	Lintelo	Gedood door een bom nabij Koopweg 10	Oude begraafplaats, Aalten
Lammers		Albertus Hendrikus	20 jr.	10-01-1943	Oberhausen (D)	Gestorven in Duitsland	Berkenhove, Aalten
Dolstra		Harm	24 jr.	12-03-1943	Didam	Beschieting vliegtuig op trein bij Didam	ons onbekend
Graaff	de	Wilhelmus Petrus	40 jr.	22-02-1944	Nijmegen	Bombardement station Nijmegen	Berkenhove, Aalten
Schut		Willem	19 jr.	07-03-1944	Weimar-Buchenwald (D)	Overleden in concentratiekamp	ons onbekend
Korten		Johan	19 jr.	12-03-1944	Amersfoort	Slachtoffer kerkrazzia	Berkenhove, Aalten
Ruizendaal		Cornelis	34 jr.	20-04-1944	Doesburg	Gedood tijdens vuurgevecht met de SS	Berkenhove, Aalten
Weduwen	der	Johannes	42 jr.	23-01-1945	Apeldoorn	‘Dokter van het Verzet’	Berkenhove, Aalten
Rooijen	van	Christianus Franciscus Bonifatius	68 jr.	28-01-1945	Aalten	Bom op RK pastorie	RK begraafplaats, Aalten
Klein Rouweler		Johanna Maria	57 jr.	01-02-1945	Harreveld	Bom op RK pastorie	RK begraafplaats, Aalten
Brus		Gerrit Jan	62 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Berkenhove, Aalten
Grotenhuis	te	Anton	10 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Oude begraafplaats, Aalten
Grotenhuis	te	Arent Jan	12 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Oude begraafplaats, Aalten
Harst	van der	Minnekus	25 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Berkenhove, Aalten
Hogenkamp		Herman Jozef	15 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	RK begraafplaats, Aalten
Hogenkamp		Jozef Bernardus Antonius	6 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	RK begraafplaats, Aalten
Hogenkamp		Johanna Maria	22 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	RK begraafplaats, Aalten
Roon	de	Johannes	18 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Berkenhove, Aalten
Stronks		Gerrit Willem	26 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Oude begraafplaats, Aalten
Stronks		Hendrik Willem	33 jr.	08-02-1945	Dale	Bombardement Dale	Oude begraafplaats, Aalten
Berg	van den	Reijer	58 jr.	24-02-1945	Aalten	Bombardement Kruisstraat	Berkenhove, Aalten
Helmink		Johanna Willemina	9 jr.	24-02-1945	Aalten	Bombardement Kruisstraat	Berkenhove, Aalten
Houwers		Gerhard Johan	3 jr.	24-02-1945	Aalten	Bombardement Kruisstraat	Berkenhove, Aalten
Jacobs		Aleida	60 jr.	24-02-1945	Aalten	Bombardement Kruisstraat	Berkenhove, Aalten
Lammers		Antoon Hendrik	18 jr.	24-02-1945	Aalten	Bombardement Kruisstraat	Berkenhove, Aalten
Steenbergen		Jeanette	7 jr.	24-02-1945	Aalten	Bombardement Kruisstraat	Berkenhove, Aalten
Elburg		Gerrit	26 jr.	28-02-1945	Sinsen (D)	Gestorven in een Durchgangslager	Nederlands Ereveld Düsseldorf
Stronks		Gesina Aleida	63 jr.	02-03-1945	Harreveld	Bombardement Dale	Berkenhove, Aalten
Wijkamp		Josephina Aleida Hendrika	20 jr.	09-03-1945	Lichtenvoorde	Gedood door een V2-granaatscherf	RK begraafplaats, Aalten
Wevers		Gerrit Jan	22 jr.	20-03-1945	Bocholt (D)	Gedood bij een bombardement	Berkenhove, Aalten
Brethouwer		Harmen Jan	52 jr.	21-03-1945	Gendringen	Luchtaanval op Duitse stellingen	Berkenhove, Aalten
Hoitink		Derk Willem	54 jr.	21-03-1945	Gendringen	Luchtaanval op Duitse stellingen	Berkenhove, Aalten
Hoornenborg		Johan Bernard	45 jr.	21-03-1945	Gendringen	Luchtaanval op Duitse stellingen	Berkenhove, Aalten
Wikkerink		Johannes Gerhardus	45 jr.	21-03-1945	Gendringen	Luchtaanval op Duitse stellingen	Berkenhove, Aalten
Baan		Cornelis Marienus	24 jr.	24-03-1945	Varsseveld	Gedood bij een bombardement	Berkenhove, Aalten
Braak	van	Hendrik Jan	26 jr.	24-03-1945	Varsseveld	Gedood bij een bombardement	Berkenhove, Aalten
Ingen	van	Catharina	79 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Kamphuis		Stefina Johanna	14 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Berkenhove, Aalten
Koelman		Hermina Maria Gerarda	20 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	RK begraafplaats, Aalten
Koelman		Henricus Wilhelmus	55 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	RK begraafplaats, Aalten
Lamers		Antonius	73 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	RK begraafplaats, Aalten
Leemhorst		Maria Johanna Christina	34 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	RK begraafplaats, Aalten
Linde	te	Johan Friedrich	68 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Linde	te	Johannes Lambertus	40 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Mechelen	van	Jan Hendrik	15 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Meulen	van der	Gerrit	44 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat
Polman		M.J.	28 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat
Ros		Klazina	38 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Stokking		Catharina Hendrika	25 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Tepe		Johannes Henricus Antonius	50 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	RK begraafplaats, Aalten
Umbach		Bernardus Wilhelmus	10 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Berkenhove, Aalten
Umbach		Frieda Elisabeth	13 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	ons onbekend
Umbach		Friedrich Hubert	5 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Berkenhove, Aalten
Umbach		Heinrich Friedrich	43 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Berkenhove, Aalten
Wechgelaer		Carolina Gerharda	68 jr.	24-03-1945	Aalten	Bombardement Dijkstraat	Oude begraafplaats, Aalten
Vermeulen		Aldert	30 jr.	25-03-1945	Aalten		Oude begraafplaats, Bredevoort
Vermeulen		Willem	23 jr.	25-03-1945	Aalten		Oude begraafplaats, Bredevoort
Huls		Lena Hendrika	42 jr.	26-03-1945	Aalten		RK begraafplaats, Aalten
Duenk		Gerda Anna	6 jr.	28-03-1945	IJzerlo	Gedood bij granaatinslag op Westendorpweg 1	Oude Kerkhof, Dinxperlo
Duenk		Johannes Wilhelmus	21 jr.	28-03-1945	IJzerlo	Gedood bij granaatinslag op Westendorpweg 1	Oude Kerkhof, Dinxperlo
Duenk		Johanna Wilhelmina	9 jr.	28-03-1945	IJzerlo	Gedood bij granaatinslag op Westendorpweg 1	Oude Kerkhof, Dinxperlo
Tebeest		Johanna Wilhelmina Gerharda	19 jr.	28-03-1945	IJzerlo	Gedood bij granaatinslag op Westendorpweg 1	Oude Kerkhof, Dinxperlo
Elfers		Thomas Henry	74 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	ons onbekend
Reisenleitner		Helen Grace Margaret	74 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	ons onbekend
Weenink		André	6 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	Berkenhove, Aalten
Weenink		Jan	3 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	Berkenhove, Aalten
Weenink		Jacoba Tjitsche	17 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	Berkenhove, Aalten
Weenink		Rudolf	6 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	Berkenhove, Aalten
Weenink		Willemina Jacoba	21 jr.	30-03-1945	Barlo	Bombardement Barlo	Berkenhove, Aalten
Huinink		Herman	25 jr.	31-03-1945	Aalten	Verzetsman	Berkenhove, Aalten
Schenk		Henricus Gerhardus	6 jr.	04-04-1945	Aalten	Omgekomen door spelen met een projectiel	RK begraafplaats, Aalten
Schenk		Wilhelmus Marinus Josephus	8 jr.	04-04-1945	Aalten	Omgekomen door spelen met een projectiel	RK begraafplaats, Aalten
Wisselink		Derk Willem	5 jr.	04-04-1945	Aalten	Omgekomen door spelen met een projectiel	Berkenhove, Aalten
Dienske		Jan	30 jr.	05-04-1945	Bredevoort	Dwangarbeider gevlucht uit Duitsland	Nationaal Ereveld Loenen

Monument voor de oorlogsslachtoffers

Onder de Aaltense bevolking heerste er direct na de bevrijding de behoefte om de oorlogsslachtoffers te eren met een monument. In 1956 werd het monument onthuld op de Wheme, ter nagedachtenis aan alle Aaltense burgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. Het beeld is gemaakt door kunstenares Bé Thoden van Velzen.

Het monument bestaat uit een beeld van een mannenfiguur met vrouw en kind. Het beeld van Franse kalksteen is geplaatst op een terras. Het voetstuk bestaat uit metselwerk, beton en natuursteen. Het gedenkteken is 1 meter 31 hoog, 1 meter 43 breed en 90 centimeter diep.

Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

Aalten in Oorlogstijd, J.G. ter Horst
Delpher
Nationaal Onderduikmuseum
Wiewaswie
Wikipedia

4 mei 1945

Dutch National Battalion
Tijdens de bevrijding van de Achterhoek werd op 15 april 1945 in Aalten de Dutch National Battalion opgericht. Een eenheid die bestond uit leden van voormalige Achterhoekse knokploegen, op dat moment officieel Binnenlandse Strijdkrachten (BS) geheten, en onderduikers die in Aalten en omgeving een veilig onderkomen hadden gevonden. De mannen hadden zich vrijwillig gemeld na een oproep van de Canadezen. In no-time hadden die de beschikking over zo’n 400 oorlogsvrijwilligers, goed voor drie compagnieën.

Iedereen kent de Prinses Irene Brigade. In 1941 opgericht en bestaande uit naar Engeland ontkomen Nederlandse militairen, Nederlandse vrijwilligers die al in het buitenland zaten en zogeheten Engelandvaarders; mannen die op eigen houtje de overtocht maakten naar Engeland om van daaruit tegen de Duitsers te gaan vechten. De Irenebrigade trok vanaf de invasiestranden noordwaarts, vocht in Frankrijk, België en Zeeland en leverde kort voor de bevrijding haar laatste gevechten in de Bommelerwaard bij Hedel. Minder bekend is die ‘Achterhoekse’ eenheid die meevocht met de Canadezen tijdens hun opmars naar het noorden.

Foto: Foto Garretsen, J. Bloemendal

Foto: A.Ph. de Keijzer

Canadezen vragen en krijgen hulp

Het Dutch National Battalion (DNB) had haar thuisbasis in de Julianaschool in Aalten, voor de gelegenheid omgedoopt tot ‘Prins Bernhard Kazerne’. Met hun kennis van het gebied bewezen de leden van het DNB de Canadezen waardevolle diensten. Uitgerust en bewapend door de Canadezen trokken de soldaten van het DNB langs de IJssel omhoog, via Doesburg, Steenderen en Gorssel.

De mannen bewaakten de bruggen over de IJssel en trokken verder naar Apeldoorn. “Hevige gevechten en verwoede tegenstand”, aldus Aaltenaar Arnold Somsen, lid van het DNB in het boek ‘Het vergeten bataljon’, een uitgave van het Staring Instituut. “Daarna, het was intussen eind april, trok het bevrijdingsleger in de richting Harderwijk, Bunschoten en Spakenburg. We werden ondergebracht in een school. ’s Avonds wachtlopen. De Duitsers lagen nog in Eemnes. Vlakbij dus. Vuurgevechten en handgranaten heen en weer…”

Na de bevrijding is het DNB ingedeeld bij het regiment Infanterie van de Koninklijke Landmacht. Daarmee hield het ‘Aaltense’ bataljon officieel op te bestaan.
Bronnen
- Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
15 april 1945
Spelend de dood in
Piepersweg, Aalten
Aan de Piepersweg in de Aaltense Heurne staat een gedenkteken ter herinnering aan een tragisch ongeluk dat kort na de bevrijding van Aalten plaatsvond. Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan drie jonge jongens die bij het ongeval om het leven kwamen.

Op de middag van 4 april 1945, slechts enkele dagen na de bevrijding, speelden de jongens Wim Schenk (8 jaar), zijn broertje Henk Schenk (6 jaar) en hun vriendje Wim Wisselink (5 jaar) buiten.

In een droge sloot langs de Bocholtsestraatweg vonden ze een projectiel. Zich niet bewust van het gevaar, gooiden ze het naar elkaar toe. Op een gegeven moment wierp één van de jongens het projectiel tegen de muur van een nabijgelegen woning, waarop het explodeerde.

De gevolgen waren afschuwelijk. Wim Schenk overleed ter plekke. Zijn broertje Henk en Wim Wisselink raakten zwaargewond en werden overgebracht naar een militair noodhospitaal in Barlo, waar zij kort na elkaar overleden.

Boekje en monument

In 2011 verscheen een boekje over deze dramatische gebeurtenis getiteld ‘Spelend de dood in’, geschreven door Louis Veldhuis.

Zeventig jaar na het ongeluk, in 2015, onthulden nabestaanden van de familie Schenk een monument op de plek van het drama. Het bestaat uit een sokkel met afbeeldingen van de drie jongens en is ontworpen door kunstenares Ans Braamskamp.
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

‘Spelend de dood in’, Louis Veldhuis

FilmAalten

Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
4 april 1945
De Bevrijding van Aalten
30 maart 1945

Foto: © Collectie Nationaal Onderduikmuseum, foto: J.H. Bennink

Foto: Foto Garretsen, J. Bloemendal

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, op Goede Vrijdag 30 maart 1945 werd Aalten bevrijd door Britse troepen. Deze bevrijding maakte deel uit van de grootschalige geallieerde opmars door Oost-Nederland, direct na de oversteek van de Rijn tijdens Operation Plunder. De bevrijders behoorden tot de 1st Battalion Grenadier Guards en het 3rd Battalion Irish Guards, beide onderdeel van de 32nd Guards Brigade binnen de Guards Armoured Division van het Britse leger.¹

Opmars naar Aalten

Eind maart 1945 trokken de Guards vanuit Duitsland de Achterhoek binnen. De Grenadier Guards vormden de voorhoede en rukten op langs de Bocholtsestraatweg richting Aalten en daarna verder naar Enschede, met de Irish Guards als gemechaniseerde infanterie in hun kielzog.² De opmars werd bemoeilijkt door verwoeste bruggen, mijnenvelden en felle tegenstand van terugtrekkende Duitse eenheden.

De King’s Company van de Grenadier Guards kreeg de opdracht om via de zogeheten ‘centre line’ richting het centrum van Aalten op te rukken. Echter, belangrijke bruggen bleken door de Duitsers te zijn opgeblazen. De brug aan de Bodendijk was deels nog intact en majoor Baker, commandant van de King’s Company, leidde zijn mannen hier overheen.³

Bij de spoorlijn aangekomen stuitten de mannen op hevig verzet en werden ze bestookt met mortiervuur en granaten. Het gevecht met de vijand had rampzalige gevolgen voor de bevrijders: meerdere soldaten kwamen om, onder wie pelotonscommandant Andrew Duncan.⁴

Omstreeks middernacht sneuvelden nog eens twee soldaten van de Irish Guards doordat hun voertuig op een mijn reed in de toenmalige Dijkstraat (nu Plein Zuid). De explosie leidde tot een felle brand waarbij het oude café Vultink volledig afbrandde. De volgende dag, 31 maart 1945 kwamen twee genisten van de Royal Engineers om tijdens het ruimen van mijnen.⁵

Verliezen en begraafplaats

Van de in totaal 13 omgekomen Britse soldaten, liggen er 12 begraven op de algemene begraafplaats Berkenhove in Aalten. Pelotonscommandant Andrew Duncan ligt begraven op het Reichswald Forest War Cemetery bij Kleve. Dankzij historisch onderzoek zijn inmiddels van twaalf van deze soldaten ook foto’s teruggevonden. Daarmee hebben de bevrijders letterlijk een gezicht gekregen.⁶

Na de bevrijding

Meteen na de bevrijding verscheen de Aaltensche Courant weer. Kort na de bevrijding op 4 april vonden drie jongens, de achtjarige Wim Schenk, zijn zesjarig broertje Henk en de vijfjarige Wim Wisselink in een droge sloot aan de Bocholtsestraatweg een projectiel. Zij besloten het projectiel te testen en gooiden het tegen de muur van een huis. De drie kinderen vonden de dood.⁷

Ter ere van de inzet van de King’s Company werd de brug over de Keizersbeek vernoemd tot de King’s Company Brug. De ceremonie vond plaats op 5 mei 2008 en werd bijgewoond door onder andere veteraan Walter Price, die in 1945 daadwerkelijk diende in deze eenheid.⁸
Meer informatie
- Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
Bronnen
30 maart 1945
Bombardement Dijkstraat
Aalten, 24 maart 1945
Foto: Foto Garretsen

Op 24 maart 1945 vond er in de Dijkstraat in Aalten een bombardement plaats. De fabrieken aan de Dijkstraat waren het doelwit. Er vielen zeker 18 tot 19 dodelijke slachtoffers. Het precieze aantal is echter tot op heden niet bekend.

Kort voor het einde van de Tweede Wereldoorlog, op zaterdag 24 maart 1945, doken boven Aalten plotseling vliegtuigen gierend omlaag. Vrijwel direct hoorde men het fluitend geluid van de vallende bommen. Een deel van de textielfabriek en het kantoor van Driessen werd plat gebombardeerd. Ook de fabriek van de Aaltense Tricotagefabriek (ATF) veranderde in een puinhoop. Van de brug aan de Dijkstraat tot aan de spoorbaan waren huizen totaal verwoest, anderen hadden zeer ernstige schade opgelopen. De gevolgen waren verschrikkelijk.

Slachtoffers

Bij smid Umbach werd de kelder, waar vader Umbach (43 jr.) en drie van zijn kinderen (13 jr. 10 jr. en 5 jr.) schuilden, door een voltreffer geraakt. Allen kwamen om. De moeder uit het gezin en een andere zoon overleefden ternauwernood door onder een tafel in de keuken te kruipen. Even verderop kwam het echtpaar Te Linde-Wechelaar (beiden 68 jaar) en hun 40-jarige zoon om het leven. Bij Koelman zijn vader Henricus Wilhelmus (55 jr.) en dochter (20 jr.) omgekomen. Ook Johannes Henricus Antonius Tepe (50 jr.), Maria Johanna Christina Leemhorst (34 jr.), Anton Lamers (73 jr.), Annie Kamphuis (15 jr.), Henk van Mechelen (15 jr.) behoren tot de slachtoffers. Voorts een drietal evacués, te weten Catharina van Ingen (79 jr.), Catharina Hendrika Stokking (25 jr.) en een onbekend 15-jarig meisje uit Haarlem.

In de Aaltensche Courant van 4 mei 1945 en in het boek “Er op of er onder” (door W.P. Nederkoorn en G.J.B. Stork) worden nog een tweetal slachtoffers genoemd: M.J. Praster-Polman (28 jr.) en een zekere G.A. van der Meulen (44 jr.).

Er waren ook vele gewonden. De toegesnelde hulpdiensten van het Rode Kruis en de Luchtbescherming hadden hun handen vol aan het bergen van de doden en overlevenden onder het puin vandaan te halen. Er zijn ook bommen gevallen in de Stationsstraat, De Wheme, Kerkstraat, Hofstraat, Hogestraat en Boomkampstraat. Aan de Parallelweg en Koopmanstraat, ten zuiden van de spoorlijn waren panden beschadigd. Ook vielen er nog bommen in de Molenstraat en Varsseveldsestraatweg.
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

Aaltensche Courant, 04-05-1945

‘Er op of er onder’, W.P. Nederkoorn en G.J.B. Stork

De Dijkstraat in Aalten, vóór het bombardement van 24 maart 1945
24 maart 1945
Bombardement Barlo
Nijhofsweg 4, Barlo
Op 30 maart 1945 werd de Aaltense buurtschap Barlo bevrijd door de geallieerden. Bij de ontzetting van Barlo en omgeving werd een schuilkelder bij boerderij Nijhof getroffen door een bom van de geallieerden die gericht was op de terugtrekkende Duitsers.

Tijdens de schermutselingen tussen de strijdende partijen verscholen de zeven kinderen van de familie Weenink, het gevluchte echtpaar Elfers uit Den Haag en het echtpaar Nijhof en dochter Wanda zich in de schuilkelder van boederij Nijhof die werd geacht als een betrouwbare schuilplaats.

Hoofdonderwijzer Weenink, die veertien kinderen had, woonde naast de school die was ingenomen door Duitse soldaten. Toen het alarm ging stuurde hij zijn kinderen naar de schuilkelders buiten de kern van Barlo, omdat hij het daar te gevaarlijk achtte. Zeven kinderen vluchtten naar de schuilkelder bij boerderij Nijhof aan de Nijhofsweg. De andere kinderen gingen naar de schuilkelder van boerderij ’t Markerink. De schuilkelder bij Nijhof zat niet onder, maar naast het huis. Het huis bleef ongeschonden.

De laatste bom die vanuit een geallieerd vliegtuig werd gegooid viel op de schuilkelder. De mensen daarin werden bedolven onder aarde en boomstammen. De familie Nijhof was juist bij de ingang van de kelder om te kijken of het bombarderen was afgelopen en werd hierdoor gespaard. Maar vijf van de zeven kinderen en het Haagse echtpaar kwamen om. De bevrijding van Barlo zou door deze tragedie vooral een dag van rouw worden.

De zeven slachtoffers waren Thomas Elfers (74 jr.), Helen Elfers-Reisenleitner (74 jr.), André Weenink (6 jr.), Co Weenink (17 jr.), Jan Weenink (3 jr.), Mien Weenink (20 jr.) en Rudolf Weenink (6 jr.).

Monument

Op initiatief van de Stichting Dwars door Barlo en de nabestaanden van de slachtoffers is een monument opgericht ter nagedachtenis. Het monument is geplaatst bij boerderij Nijhof en werd op 30 maart 2009 onthuld. Het monument bestaat uit twee zwerfkeien, waarbij de één rechtop de andere staat. In de bovenste steen zit een rond gat met daarin een stuk gebroken glas verwerkt, als symbool voor de onherstelbare schade. Hieronder staan de namen en leeftijden van de slachtoffers vermeld. Op de onderste steen, die als voetstuk dient, staat een citaat uit de Bijbel. Bij het monument is tevens een informatiebord geplaatst.

De tekst op het monument luidt:

‘GOEDE VRIJDAG
30 MAART 1945

MIEN WEENINK 20 JAAR
CO WEENINK 17 JAAR
ANDRÉ WEENINK 6 JAAR
RUDOLF WEENINK 6 JAAR
JAN WEENINK 3 JAAR
T.H. ELFERS 74 JAAR
H.C.M. ELFERS-REISENLEITNER 75 JAAR’.

Op het voetstuk staat het citaat:

‘ONSCHULDIGE LEVENS VERNIETIGD
DOOR MEEDOGENLOOS
OORLOGSGEWELD

PSALM 73, VERS 12 EN 14
(OUDE BERIJMING)’.

De tekst op het informatiebord luidt:

‘MONUMENT TER NAGEDACHTENIS

OP GOEDE VRIJDAG 30 MAART 1945 VIEL DE LAATSTE BOM OP
DEZE PLEK WAAR OOIT EEN SCHUILKELDER STOND. DIT LUIDDE
HET EINDE IN VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG IN DE
BUURTSCHAP BARLO. DE ZO STERKE SCHUILPLAATS VAN DE
FAMILIE NIJHOF BLEEK NIET BESTAND TEGEN ZULK NIETS
ONTZIEND OORLOGSGEWELD.

HET ECHTPAAR NIJHOF MET HUN DOCHTER OVERLEEFDEN DE
INSLAG; HET ECHTPAAR ELFERS EN VIJF KINDEREN WEENINK
KWAMEN HIERBIJ OM.

DE VELDKEIEN SYMBOLISEREN HET LOODZWARE EN MASSALE
VERDRIET. HET GAT MET HET – GEBROKEN – GLAS IN EEN VAN DE
ZWERFSTENEN TOONT ONS EEN BLIK OP EEN NIEUWE
TOEKOMST, ALHOEWEL DIE NOOIT ONGESCHONDEN ZAL ZIJN.

WIJ HOPEN DAT DEZE PLAATS VAN HERDENKEN U STIL DOET
STAAN BIJ HET GROTE GESCHENK VAN DE VRIJHEID WAAR WIJ
NU MOGEN LEVEN. LATEN WIJ DAAR ZORGVULDIG MEE
OMGAAN EN ONS INZETTEN OM OOK ANDEREN OP DEZE
WERELD DIE VRIJHEID TE GUNNEN.

STICHTING DWARS DOOR BARLO.’

Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

Nationaal Comité 4 en 5 mei

Nationaal Onderduikmuseum, Aalten

Wiewaswie

Oorlogsmonument Nijhofsweg, Barlo (foto: Francien Wiersma-Luimes)
1 maart 1945
De Bark
Gelkinkweg, De Heurne

In de zomer van 1944 werd De Bark, een onbewoonde boerderij tussen Aalten en Dinxperlo, een onderduikplaats voor een groeiend aantal merendeels jonge onderduikers, die de Arbeitseinsatz wilden ontwijken, alsmede enkele neergeschoten geallieerde piloten.

Op zondagmorgen 25 februari 1945 sloeg de wacht alarm, toen drie Duitse soldaten van een landmeeteenheid een onverwacht bezoek brachten aan het voorhuis, waar zij geen strijders maar mogelijk wel verdachte voorwerpen hadden aangetroffen.

Na het verlaten van het huis werden de Duitsers door de met een stengun gewapende ‘Lange Henk’ en makkers aangehouden, ontwapend en gevangengezet. Hetzelfde gebeurde met hun collega die in een legerwagen op hen wachtte. Het commando zat vervolgens met een complex probleem: hoe het gebeurde buiten kennis van de Duitse bezetter te houden en wat te doen met de vier gevangenen?

Doodstraf

Een geïmproviseerde krijgsraad van De Bark sprak de doodstraf uit. Hen fusilleren en daarna begraven was te omslachtig en riskant. De uiteindelijke conclusie luidde: ophangen. Aldus geschiedde.

De vier lijken werden door Jan Ket in een auto, ondermijnd met twee springladingen, in een recente bomkrater nabij Varsseveld tegen een boom gereden. Ze werden zo goed mogelijk in aannemelijke posities in het voertuig geplaatst, waarna de springladingen werden ontstoken. Slechts één ging er af, maar de explosie was zwaar. Ket en zijn mannen, die moesten maken dat zij weg kwamen, waren zeker van hun zaak.

Nog dezelfde avond auto vond een Duitse patrouille de gedeeltelijk uitgebrande auto met ernaast de lijken van twee Wehrmacht-soldaten met nog koorden om hun benen en striemen rond hun hals. De twee andere lichamen waren onherkenbaar. Later onderzoek toonde aan dat de achterste springlading niet is afgegaan door de kracht van de voorste.

Represaille

De represaillemaatregel van de Duitse bezetter was genadeloos. Zesenveertig politieke gevangenen werden uit het kamp De Kruisberg (Doetinchem) gehaald en op de grens van Aalten en Wisch, bij de Aaltense tol, gefusilleerd.

De verzetsgroep had De Bark inmiddels volgens plan verlaten en week uit naar een oude landbouwloods aan de Dinxperlosestraatweg tussen Aalten en Dinxperlo. Het bericht dat de list met het geënsceneerde ‘auto-ongeluk’ was mislukt en de Duitse represaille door liquidatie van 46 Nederlandse politieke gevangenen bereikte hen pas vele dagen later. Het wekte bij hen eerst ongeloof en daarna diepe indruk.

Veel tijd voor bezinning en verwerking werd hen niet gegund, omdat inmiddels vier geallieerde divisies de Rijn overgestoken hadden en de Achterhoek naderden. Op 30 maart maakten ze voor het eerst contact met twee Canadese gevechtswagens, die opdoken bij het ‘Somsenhuus‘. De bevrijding was een feit.
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.
Bronnen

De 46 van het Rademakersbroek

Wikipedia
25 februari 1945
Bombardement Kruisstraat
Aalten, 24 februari 1945

Op zaterdag 24 februari 1945 vielen er bommen op en rond het kruispunt Kruisstraat (tegenwoordig Prinsenstraat) en Bredevoortsestraatweg, in het centrum van Aalten. De gevolgen van het bombardement waren desastreus: acht mensen kwamen om, waaronder drie kinderen, er vielen enkele gewonden en de ravage was enorm.

Addie Steenbergen, dochter van bakker Steenbergen, woonde bijna op de hoek van de Kruisstraat en de Prinsenstraat. Een echtpaar was net uit de winkel vertrokken, toen het luchtalarm afging. Het echtpaar wilde niet mee de schuilkelder in, maar bleef schuilen in het portiek. Addie moest van haar moeder naar de overkant om haar zusje Netty op te halen, die daar aan het spelen was. Vrouw Helmink stond nog buiten en riep dat Netty al bij haar thuis in de schuilkelder zat. Addie ging terug naar huis de schuilkelder in. Moeder, oma Meijnen en zusje Bea, zaten er al.

Vader en Toon Lammers, de knecht, stonden nog even buiten te kijken bij de ingang van de schuilkelder, toen de bom insloeg. De bom kwam op bakkerij Steenbergen terecht. Als ze een enorme steekvlam zien, zegt Addie’s moeder dat ze maar dichtbij haar moeten komen zitten: “Als we dan verbranden, dan zien ze in elk geval dat we samen zaten.”

Er was een enorme stofwolk en toen een totale stilte…

Slachtoffers en ravage

Toen Addie, haar moeder en zusje weer buiten kwamen, was er niets meer van het huis over, alleen nog maar puin. Toon Lammers, de 18-jarige bakkersknecht, kreeg een ladder op z’n nek en was direct dood. Vader Steenbergen was door de luchtdrukverplaatsing voorover de kelder van de bakkerij in gevallen. Hij had een schedelbasisfractuur en was in coma. Het echtpaar (van den Berg-Jacobs) dat in het portiek schuilde is ook omgekomen. Netty kwam om in de schuilkelder van de familie Helmink, evenals Hansje Houwers en een dochtertje van Helmink, haar speelkameraadjes. Deze drie kinderen kwamen om door overdruk op de longen. Verder kwamen ook twee Duitsers om. Addie vond later nog een stuk been van één van hen tussen het puin.

Gerrit en Bernard Buesink waren die zaterdagmiddag, even na het middaguur buiten bezig. Ze woonden op de hoek van het kruispunt Prinsenstraat/Kruisstraat. Vader Beusink had er een smederij. Het huis kreeg een voltreffer, maar wonder boven wonder overleefden ze het.

Ooggetuigeverslag

Ooggetuigeverslag van de vader van Cindy Weeber over het drama op 24 februari 1945, opgeschreven in 2006:

“Mijn broer moest brood halen bij bakkerij Wikkerink, aan de Bredevoortsestraat, en ik wou een tol halen bij de Coöperatie. We gingen met de fiets van mijn vader, mijn broer Henk fietste en ik ging achterop de ‘pakkiesdrager’ zitten, en zo gingen we naar Aalten. Eerst gingen we brood halen bij Albert Wikkerink en toen fietsten we verder naar de Coöperatie om voor mij een tol te halen.

Plotseling klonk de sirene, een waarschuwing voor luchtalarm. Mijn broer Henk gooide de fiets met brood tegen de gevel van smederij Buesink en schuilde daar voor de bommen en ik ging bij bakkerij Steenbergen schuilen. Wat volgde was een oorverdovend lawaai van neersuizende bommen. Dit alles duurde ongeveer 10 minuten. Na ongeveer een kwartier durfde ik me op te richten. Mijn handen, armen en hoofd zaten vol wondjes maar voor de rest had ik niets. Achteraf besefte ik dat ik wel dood had kunnen zijn maar als je daar zo ligt denk je daar niet aan. Toen ik opstond en naar buiten ging, was alles één grote puinhoop en ik zat van boven tot onder vol stof.

Toen ik over het puin scharrelde, hoorde ik mijn broer roepen: ”Jan, Jan, hier ben ik”. Ik herkende zijn stem en riep: “Waar ben je?” “Hier”, klonk het en ik zag een grijze figuur op me af komen. Het was mijn broer Henk die ook onder de kleine wondjes zat maar voor de rest mankeerde hij niets. De fiets en de tas met brood was totaal verpletterd.

Mijn broer zei tegen me: “Ga gauw naar huis, en zeg ze dat alles goed is” en ik rende naar huis en zei tegen vader en moeder wat er gebeurd was. Ze raakten beide in paniek en dachten het ergste maar ik zei dat ook Henk niets mankeerde. Vader is toen met me meegegaan om de fiets en het brood op te halen maar alles zat onder het puin.

Later hoorde ik dat er zeven doden waren. We hebben toen wel een beschermengel gehad want we waren beide praktisch ongedeerd.

Wat mij nu, na al die jaren, is opgevallen is dat mijn broer nooit meer over dit voorval met mij gepraat heeft. Bij mij zelf komt dit steeds meer naar voren. Waarom weet ik niet maar af en toe word ik ’s nachts wakker, nat van het zweet, en zie ik het weer voor me. Misschien is het als je ouder wordt te verklaren, maar het komt steeds vaker terug.

Mijn broer is helaas overleden. Wat zou ik graag met hem erover gepraat hebben, maar helaas. Na goed 60 jaar komt er toch een moment dat je gaat nadenken waarom wij gespaard zijn en die zeven anderen niet.”
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.
Bronnen

Nationaal Onderduikmuseum
24 februari 1945
Bombardement Dale
Omgeving Elshoek/Grevink, Dale

Op 8 februari 1945 vond in de Aaltense buurtschap Dale een vergissingsbombardement plaats, waarbij elf mensen om het leven kwamen. Ter nagedachtenis aan deze slachtoffers werd in 1988 een monument onthuld op de hoek van de Aladnaweg en de Grevinkweg.

Minder dan drie maanden voor het einde van de oorlog, op 8 februari 1945, vertrokken Amerikaanse B-26 Marauder-bommenwerpers vanaf hun basis in het Noord-Franse Cambrai. Hun primaire doelwit was de omgeving van Kleve, en als dat niet mogelijk was hadden ze nog een alternatief doel bij Groenlo. Bij Kleve was het te bewolkt en dus vlogen ze door, maar ook in de Achterhoek was het zicht matig. Even na 11.00 uur lieten ze 528 fragmentatiebommen vallen.

Twee uur later keerden de toestellen veilig terug in Cambrai. Hun missie-rapport vermeldde: “Impossible to determine further damage or to locate pattern accurately due to 80% cloud cover“.

Dood en verderf

De dodelijke lading kwam terecht in de omgeving van de Elshoek en het Grevink in Dale, met verschrikkelijke gevolgen. De honderden splinterbommen zaaiden dood en verderf. De scherven vlogen horizontaal over de grond en troffen zowel mensen als dieren. Overal lagen uiteengereten paarden, koeien, schapen, kippen en ganzen. Enkele boerderijen kregen voltreffers te verduren.

Alle dokters, verpleegsters en hulpdiensten werden naar de rampplek gestuurd. In de modder en tussen de puinhopen verleenden zij eerste hulp aan de gewonden. Deze werden op brancards en ladders vervoerd naar Huize Avondvrede aan de Hogestraat. Van daaruit werden de zwaargewonden overgebracht naar het noodhospitaal in Harreveld.

Het bombardement eiste uiteindelijk elf levens en liet meerdere mensen blijvend gehandicapt achter.

De slachtoffers

In de keuken van boerderij ’t Olde Nooitgedacht van de familie Neerhof werd onderduiker Joop de Roon uit Rotterdam dood aangetroffen. Bij boerderij de Glieuwe, waar de familie Hogenkamp woonde, kwamen dochter Anna en de zonen Herman en Jozef om het leven. Boerderij Bekerhuis van de familie Te Grotenhuis werd volledig verwoest. Hier vielen vier slachtoffers: de kinderen Arie en Teun te Grotenhuis en de broers Hendrik en Gerrit Stronks, die er ondergedoken zaten.

Mink van der Harst, afkomstig uit Scheveningen en onderduiker bij de familie Eppink van boerderij ’t Nooitgedacht, werd buiten dodelijk getroffen door granaatsplinters. Ook de boerderij van Brus werd geraakt. Gerrit Brus overleed ter plekke, en zijn vrouw Sientje Brus-Stronks stierf enkele dagen later in het noodhospitaal in Harreveld.

Daarnaast vielen er ook nog bommen in de Haartsestraat. Clarel Smit, die net het huis van Van Lente verliet, raakte hierbij zodanig gewond aan zijn voeten en benen dat hij vier maanden later in het noodhospitaal in Harreveld alsnog overleed.
Het monument

Het monument ter nagedachtenis aan de slachtoffers bestaat uit vier stenen, afkomstig uit de restanten van het huis van de familie Te Grotenhuis. De heer Te Grotenhuis heeft deze stenen na het bombardement op de bewuste plek opgestapeld. Jarenlang fungeerden de stenen als een onofficieel gedenkteken. In 1988 werden ze, op aandringen van de plaatselijke bevolking, erkend als officieel monument.

Het monument voor de slachtoffers van het vergissingsbombardement in Dale

Op de gedenksteen zijn de namen van de slachtoffers aangebracht:
- G.J. BRUS 62 JAAR
- G.A. BRUS-STRONKS 63 JAAR
- A.J. TE GROOTENHUIS 12 JAAR
- A. TE GROOTENHUIS 10 JAAR
- M. VAN DER HARST 25 JAAR
- J.M. HOGENKAMP 22 JAAR
- H.J. HOGENKAMP 15 JAAR
- J.B.A. HOGENKAMP 6 JAAR
- J. DE ROON 18 JAAR
- H.W. STRONKS 33 JAAR
- G.W. STRONKS 26 JAAR
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.
Bronnen
- Aalten in oorlogstijd, J.G. ter Horst
- Als ik ze maar eens weer kon zien, het bombardement van Dale 8 februari 1945, H. de Beukelaer
- Er op of er onder, Aalten, het land der onderduikers en der illegaliteit, G.W. Vaags
- Interview met Karel Aversteeg (Louis Veldhuis en Gerrit Nijman)
- Nationaal Comité 4 en 5 mei
- Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
- Toespraak burgemeester Stapelkamp, 8 februari 2020
8 februari 1945
Pastoor Van Rooijen
Pastoor (1916-1945)
Pastoor Christianus Franciscus Bonifatius van Rooijen (1876-1945) was een geliefd persoon. Niet alleen bij zijn parochianen, maar ook bij de Joodse inwoners dwong hij veel respect af. Als hij tijdens zijn wandelingen met zijn trouwe herdershond Frits Joodse medeburgers tegenkwam nam hij zijn hoed af en bracht met een lichte buiging zijn groet.

Bombardement

Op zondagmiddag 28 januari 1945 zijn er veel mensen in de R.K. kerk aanwezig tijdens het Lof. Plotseling breken er een aantal Jabo’s (geallieerde jachtbommenwerpers) door het wolkendek en laten hun bommenlast vallen. Op de Kemena, de Admiraal de Ruijterstraat en Stationsstraat blijft het bij materiële schade.

Bij de R.K. kerk zijn de gevolgen groter. Er valt een bom voor de kerk en één op de pastorie. De paniek slaat toe en door de luchtdruk storten beelden uit de nissen en storten muren in.

Maar de kerkgangers komen, zij het onder de stof en menigeen onder blauwe plekken en schaafwonden, met de schrik vrij. Voor de hoofdingang van de kerk is een enorme bomkrater. Doch de bom die is ingeslagen op de pastorie heeft ernstiger gevolgen.

De huishoudster van de pastoor, de 57 jarige Johanna Maria Klein Rouweler, is zwaargewond en overlijdt enkele dagen later in het noodziekenhuis te Harreveld. Ook pastoor Van Rooijen vindt de dood en wordt pas uren later in de nacht gevonden. Zijn dood beroerde ook bewoners van andere gezindten en de begrafenis op de R.K. begraafplaats aan de Piet Heinstraat vond onder grote belangstelling plaats.

20-jarig priesterjubileum

In 1936 was pastoor Van Rooyen 20 jaar priester en de Graafschapbode besteedde aandacht aan dit jubileum met een artikel:

“Dinsdag 8 december a.s. zal het 20 jaar geleden zijn, dat de Zeereerw. Heer Pastoor van Rooijen hier geïnstalleerd werd als opvolger van Pastoor Wubbels die naar Dalfsen vertrok. We hebben bij dezen mijlpaal in het herderlijk leven Pastoor van Rooijen verzocht ons het een en ander te vertellen uit deze afgeloopen twee decennia, en hoewel Zijne Eerwaarde 20 jaren nu feitelijk geen officieele mijlpaal vond, die in het algemeen gevierd wordt, vonden we hem gaarne bereid ons eenige inlichtingen te geven en even voor onzen teekenaar te poseeren.

Pastoor van Rooijen dan werd 13 Februari 1876 in Utrecht geboren. Na aldaar de school bezocht te hebben, voltooide hij zijn studiën aan de Seminaria te Culemborg en Rijssenburg. Als kapelaan was zijn eerste standplaats Oosterhout (Geld.), welke plaats hij later verwisselde voor het Twentsche industriecentrum Enschede. Van daar werd dan Kap. van Rooijen op 8 Dec. 1916 alhier als Pastoor geïnstalleerd.

In de vervlogen 20 jaren heeft de jubilaris al het wel en wee, de laatste jaren vooral veel „wee”, meegemaakt. Tot 23 Augustus 1935 werkte hij hier alleen. Op deze datum kreeg hij hulp van Kapelaan J. Snoeren.

Wanneer we over het „wee” praten, weten we Zijn Eerwaarde op een terrein gebracht te hebben, dat hem buitengewoon ter harte gaat. Het is ook bij andersdenkenden algemeen bekend, dat Pastoor van Rooijen ook persoonlijk heel veel doet om het leed bij zijn parochianen zoo veel mogelijk te verzachten, maar ook hoe verontwaardigd hij vaak is, wanneer jongelui, die behoorlijk verdienen, zoo bitter weinig hier voor over hebben.

Bekend is bv. het gratis verstrekken van iederen morgen een glas melk aan de kinderen der R.K. school, die hieraan behoefte hebben. Deze melkverstrekking werkt nu al 2 jaren en komt ongetwijfeld den algemeenen gezondheidstoestand van het opgroeiende geslacht zeer ten goede. Het fonds „Hulp in Nood” van de R.K. Arbeidersvereeniging, waarvoor wekelijks de leden een klein bedrag storten om in noodgevallen (bij bevallingen, ziekten, enz.) elkaar te kunnen helpen, is ook een instelling van den jubilaris. Het vorige boekjaar werd op deze wijze f 385.— bijeengebracht.

Bijzonder voldaan was Pastoor v. Rooijen over den rondgang, die de kapelaan en hij in de laatste 14 dagen gemaakt heeft met het tweeledig doel: den toestand in diverse gezinnen eens op te nemen en tevens giften te verzamelen voor het verstrekken van kleeding, dekens en zoo mogelijk een kerstgave aan behoeftige gezinnen. Tot heden heeft deze rondgang reeds een bedrag van ruim f 800 opgebracht. Meer dan Zijn Eerwaarde had durven hopen. Dat dit juist nu in dit 20e jaar zoo bijzonder meevalt, zal ongetwijfeld den jubilaris bijzonder goed doen.

Volstaan we met te vermelden, dat in deze 20 jaar de R.K. Kerk een heetelucht-verwarming kreeg, in dezen tijd de modevakschool en diverse sportvereen. tot bloei kwamen.”
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

Graafschapbode, 4 december 1936 (Delpher)
28 januari 1945
Johannes der Weduwen
‘Dokter van het verzet’

Johannes (Joop) der Weduwen was een geliefd huisarts in Aalten. Op 23 januari 1945 kwam hij nabij Apeldoorn om het leven na te zijn beschoten door een geallieerd vliegtuig, zo luidt althans de lezing van de Duitse autoriteiten.

Joop der Weduwen werd op 17 mei 1902 geboren in Aalten. Hij studeerde aan het Gymnasium te Doetinchem, later aan de Universiteit te Utrecht, waar hij zijn arts-examen deed en promoveerde daarna tot doctor in de medicijnen. Hij toonde zich een waardig opvolger van zijn vader en vestigde zich hier als arts.

Vanaf het begin van de oorlog raakte Joop der Weduwen betrokken bij het verzet in de Achterhoek. Hij bood actief hulp aan mensen die door de Duitsers werden gezocht. In zijn gezin waren twee jongemannen opgenomen die de arbeidsdienst weigerden. Als er Engelse vliegtuigen werden neergeschoten en de bemanning gewond raakte bood hij hen medische bijstand. Voor een overval op het distributiekantoor in Borculo werd zijn auto ‘gestolen’. Hij hielp joodse onderduikers op diverse boerderijen in de omgeving. Hij speelde ook een rol bij het te vondeling leggen van de joodse baby ‘Wíllem Herfstink’ bij het huis van verzetsleider ‘Ome Jan’ Wikkerink.

Hulp aan dwangarbeiders

In de laatste oorlogswinter voelde Joop der Weduwen zich nauw betrokken bij de dwangarbeiders die met name in Kamp Rees onder onmenselijke omstandigheden hun slavenwerk moesten verrichten. Dat kamp lag net over de grens in Duitsland. Als vertegenwoordiger van het Nederlandse Rode Kruis onderhandelde hij met Peter Röhrig, de commandant die bekend stond als de beul van Rees om zieken en gewonden weg te halen.

Hij probeerde zoveel mogelijk mensen over te brengen naar Aalten waar ‘Huize Avondvrede‘ aan de Hogestraat als noodhospitaal was ingericht. Ook werden velen met de auto van de huisarts vervoerd naar het Noodziekenhuis in Harreveld. Sommige zieken verbleven tijdelijk bij hem thuis en doken vervolgens onder.

Op 19 januari 1945 vertrok dokter Der Weduwen, vergezeld van twee SS-ers uit het kamp Rees, naar Den Haag voor een ambtelijk overleg met hoge Duitse officieren en de burgemeester aldaar. Namens het Rode Kruis pleitte hij voor betere omstandigheden voor de dwangarbeiders van wie er velen uit Den Haag en Rotterdam kwamen. De mannen moesten de nachten doorbrengen op de kale vloeren in tochtige en vochtige houten schuren, hadden schamele kleding en kregen nauwelijks te eten. Om hun onmenselijke bestaan enigszins te verbeteren vroeg hij onder andere om strozakken.

Noodlottige terugreis

Tijdens de terugreis naar Aalten, op 23 januari 1945, werd de auto waar hij in zat rond vijf uur ‘s middags nabij Apeldoorn onder vuur genomen door een geallieerd jachtvliegtuig, zo luidde althans de lezing van de Duitse autoriteiten.

Zijn ontzielde lichaam werd zwaar verminkt gevonden in een droge sloot, waar hij geprobeerd had dekking te zoeken. Hij had veel bloed verloren en was ter plekke overleden. De auto was onbeschadigd. Er waren sterke geruchten dat de Duitsers een bewuste aanslag op hem hebben gepleegd omdat hij te lastig was geworden. Joop der Weduwen is 43 jaar geworden.

Willem van Houtum, Apeldoorns oorlogs-chroniqueur, schreef er op 23 januari over in zijn dagboek:

“Een dokter uit Aalten, die zich veel bemoeide met de toestand van de gedeporteerden te Rees, is door Duitse onverschilligheid gestorven. De dokter vertrok verleden week vrijdag met twee Duitsers in een auto naar Den Haag. Hij wilde daar bij hoge instanties pleiten voor de verbetering van de behandeling van onze landgenoten in Rees enzovoort. Het baatte niet. Daardoor keerden zij dinsdag weer terug. Zij werden op de betonweg bij Hoog Soeren door een Engels vliegtuig beschoten. De dokter stapte ijlings uit de auto om dekking te zoeken maar zakte zwaar gewond neer. De beide Duitsers haalden hem de portefeuille, portemonnee enzovoort af en reden door naar de Ortskommandant in Apeldoorn. Deze weigerde de arts te vervoeren omdat het een burger was. Zodoende reden de beide moffen door naar Aalten en overhandigden de portefeuille enzovoort aan de vrouw van de dokter. Deze kon op haar beurt ook niet voor vervoer zorgen. Zij riep de hulp in van een familielid in Apeldoorn. Deze slaagde er met behulp van de politie in het lijk (de arts was aan te groot bloedverlies overleden) naar Aalten te doen overbrengen. Door de vele beschietingen heet het betongedeelte van de Amersfoortseweg bij Hoog Soeren in de volksmond al ‘Dodenweg’.”

Politierapport

Dinsdag 23 Januari 1945, 17.00 uur, rapport no. 23.
Geeft Zegers te Nieuw Millingen kennis dat door zoo juist een manspersoon door boordwapens is doodgeschoten. Ook staat er een auto in brand. Recherche, Feldgendarmerie, Pol. Officier en L.B.D. kennisgegeven. Door de L.B.D. (= Lucht Beschermings Dienst) wordt het lijk opgehaald en overgeplaatst naar het ziekenhuis aan de Sprengenweg.

Woensdag 24 Januari 1945, 17.45 uur, rapport no. 24.
M.b.t. mutatie 17.00 uur van het rapport van de orde politie van 23-01-1945 rapporteert rechercheur Adema, dat het lijk van bedoelde persoon is opgehaald door de L.B.D. en opgebaard is in het lijkenhuis van het ziekenhuis aan de Sprengenweg. Het is geïdentificeerd, als Dr. Johan der Weduwen, wonende Landstraat 4, te Aalten. Zijn zwager Wissink, wonende Stationsstraat 25 alhier, is met een en ander op de hoogte gesteld, die zorgt voor waarschuwing van de familie en de begrafenis.

Begrafenis

Op zaterdag 27 januari werd Joop der Weduwen onder grote belangstelling ten grave gedragen naar begraafplaats Berkenhove in Aalten. De stoet telde zeker 1000 mensen. Tevoren was er een rouwdienst gehouden in de Oude Helenakerk onder leiding van Ds. J.D. Stegeman, emeritus predikant te Aalten. Namens de dwangarbeiders sprak de heer Dijkgraaf uit Den Haag een woord van dank en afscheid.

Vrienden, patiënten en dorpsbewoners lieten een speciale gedenksteen voor zijn graf maken uit dankbaarheid en om hem te eren. Op het monument staat de tekst: “Zijn overtuiging deed hem hulp bieden aan onderdrukten – verzet – gedeporteerden.”

Zijn naam staat ook vermeld op de gedenksteen voor de gevallenen in het georganiseerd verzet aan de Markt in Aalten, naast de Oude Helenakerk.

Op 31 maart 2023 is er een Stolperstein gelegd voor het huis waar Joop der Weduwen woonde, Landstraat 41 in Aalten.

Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.
Bronnen
- Nationaal Onderduikmuseum Aalten
- De oorlog onder één dak: ”Dokter der illegaliteit”, Hans de Beukelaer
- Er op of er onder, Aalten, het land der onderduikers en der illegaliteit, G.W. Vaags
- dwangarbeidersapeldoorn.nl
- Gemeentearchief Apeldoorn, gemeentepolitie Apeldoorn, nr. 193, doos 33
- Aalten in Oorlogstijd, J.G. ter Horst
- Aalten in Bezettingstijd, B. de Joode
- Graafschapbode, 30 januari 1945
23 januari 1945
‘Ome Jan’ Wikkerink
Verzetsleider

‘Ome Jan’ Wikkerink (1896-1981)

Hendrik Jan Wikkerink (30 juni 1896 – 18 januari 1981), alias ‘Ome Jan’, was in de Tweede Wereldoorlog een belangrijk verzetsleider in Aalten. In zijn huis aan de Patrimoniumstraat in Aalten werd in 1942, onder andere met ‘Tante Riek‘ uit Winterswijk de LO opgericht: de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers.

Verzetswerk

Ome Jan was de hele oorlog betrokken bij het verzet. Hij hielp ontsnapte krijgsgevangenen en neergeschoten piloten ontvluchten via België naar Engeland. Ook regelde hij onderduikplaatsen voor Joden en Nederlanders die niet voor de Duitsers wilden werken.

Met de hulp en moed van veelal boeren gaf hij de onderduikers onderdak. De LO regelde adressen en voedselbonnen. Bekend is het verhaal van de joodse baby Willem Herfstink. Het pasgeboren kind was de zoon van de Aaltense rabbi Jedwab. Het echtpaar zat ondergedoken in Lintelo, maar het jongetje kon niet op dat onderduikadres blijven. Met medeweten van Ome Jan werd het voor zijn huis te vondeling gelegd. De in scene gezette vondst had tot resultaat dat de inmiddels genoemde Willem bij de familie Wikkerink onderdak kreeg.

Legitimatie L.O. van Hendrik Jan Wikkerink

Ome Jan overleefde de oorlog ternauwernood. Op 15 oktober 1944 werd hij met twee onderduikers in zijn eigen huis door de Duitsers opgepakt en gevangengezet in de marechausseekazerne aan de Ringweg. Diezelfde middag nog werd hij door knokploegen bevrijd en dook hij onder bij een boer in Vragender. Twee dagen later koelden de bezetters hun woede op de woning van de ‘terrorist’. Zij gooiden handgranaten naar binnen, waardoor brand uitbrak in het huis. De brandweer wist de schade echter te beperken.

Borstbeeld Hendrik Jan Wikkerink in het Nationaal Onderduikmuseum te Aalten

Onderscheidingen

Door zijn respectvol optreden en zijn diepe overtuiging van waarden was hij onbetwist een leidend figuur, ook na de oorlog. Na de bevrijding bracht koningin Wilhelmina een bezoek aan het echtpaar Wikkerink om hen persoonlijk te bedanken voor hun dappere moed en trouw. In Nederland werd hij geridderd. Hij kreeg ook eremedailles van de Franse president De Gaulle en de Amerikaanse president Eisenhower. In 1978 werden Hendrik Jan Wikkerink en zijn vrouw, Dela Gesina door Yad Vashem erkend als ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’. Niet voor niets staat zijn borstbeeld in de hal van het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten.

Ome Jan Wikkerink ligt begraven op begraafplaats Berkenhove.

Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.
Bronnen
- Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
15 oktober 1944
Fallschirm-Armee Waffenschule
Herenstraat 4, Aalten (okt 1944 – feb 1945)
Openbare Lagere School, Herenstraat

Tijdens de bezettingsjaren was er korte tijd een ‘Fallschirm-Armee Waffenschule’ gevestigd in de Openbare Lagere School aan de Herenstraat in Aalten.

Na de landingen in Normandië wilde Hitler zo snel mogelijk een grootschalige tegenaanval aan het westfront ontplooien. Hiermee wilde hij de geallieerden tot stilstand brengen. Dit zou Duitsland tijd moeten geven voor de voltooiing van hun ‘geheime project’, namelijk de ontwikkeling van massavernietigingswapens.

Op zeer tactische wijze troffen de Duitsers voorbereidingen en werden de benodigde gevechtseenheden samengesteld. Zo ook in Aalten. Hier moest Freiherr Von der Heydte een Kampfgruppe gaan samenstellen, ter voorbereiding op een speciale inzet in dit nieuwe offensief. Aalten werd in deze maanden overlopen door Duitse troepen. Zij vorderden vrijwel alle schoolgebouwen voor de inkwartiering van deze troepen.

School voor parachutisten

De zogenoemde ‘Fallschirm-Armee Waffenschule’ (oktober 1944 – februari 1945) werd gevestigd in de openbare school aan de Herenstraat. Het gros van de Duitsers werd hier ook ingekwartierd. Onderofficieren en officieren werden ingekwartierd bij Aaltense burgers.

De school moest aspirant officieren van de Duitse parachutisten in de praktijk opleiden en klaarstomen voor het werk aan het front. Daarnaast gaven ervaren instructeurs er cursussen hoe pantservoertuigen van de vijand uit te schakelen met de middelen en wapens die de Duitsers destijds hadden. En als laatst werd er een speciale Kampfgruppe (gevechtseenheid) gevormd. Deze zou een speciale opdracht gaan krijgen, namelijk een inzetsprong middels parachute achter geallieerde linies gedurende het Ardennen Offensief. Op het hoogtepunt waren in Aalten circa 1200 Duitse parachutisten verzameld. Zij vormden de zogenaamde ‘Kampfgruppe Von der Heydte’.

Duitse parachutisten werden overal ingekwartierd in Aalten en omliggende dorpen. Niet alleen in grote schoolgebouwen maar ook particulier bij mensen in huis. De militairen moesten daarvoor naar het districtkantoor dat in het gemeentehuis was gevestigd. Hier kregen zij een bewijs van inkwartiering mee, zoals zij dat destijds noemden en vervolgden hun weg naar het adres waar ze mochten logeren. Daarnaast zijn vrijwel alle café’s in Aalten in gebruik geweest bij de Duitse troepen en omgebouwd tot zogenaamde kasino’s. Niet om hier films te bekijken, maar om de militairen in hun vrije tijd te vermaken met gezelligheid en snuisterijen.

Strak regime

Er heerste een strak regime onder de Duitse troepen. Kostbare tijd werd efficiënt ingevuld om zo spoedig als mogelijk van dit gemêleerde gezelschap een echte Kampfgruppe te maken. Iedere ochtend werd van de troepen verwacht een mars van ongeveer 10 km te volbrengen op een nuchtere maag. Verder hield men schietoefeningen op enkele oefenterreinen rondom Aalten en de gevechtsgroepen werden opgeleid in het vechten in bosachtige gebieden.

Een ooggetuige heeft Duitse parachutisten in sporttenue gezien, op weg naar zwembad ’t Walfort. Hier sprongen de parachutisten van een verhoging in het mulle zand. Bij het in contact komen met het zand maakten zij een zogenaamde para-rol om de val te breken. Ze moesten deze manoeuvre beheersen voordat ze een parachutesprong gingen maken om zo blessures te voorkomen.

Na het verlaten van de zogenoemde Kampfgruppe door Von der Heydte nam Hauptmann Von Hütz het commando van de Waffenschule in Aalten over. Gedurende de resterende periode ontplooide deze nieuwe gevechtsgroep enkele operaties. Deze werden door zowel de geallieerden als de Duitsers zelf als zeer hard beschreven.
Fouten voorbehouden. Heb je aanvullingen of correcties? Reageer dan onderaan deze pagina, bij voorkeur met bronvermelding.

Bronnen

Aalten Vooruit

Collectie Westendorp

Friedrich August Freiherr von der Heydte
1 oktober 1944