In de Oosterkerk in Aalten bevindt zich een monumentaal glas-in-loodraam uit 1946. Het raam werd geschonken door een comité uit de Gereformeerde Kerk van Rotterdam-Kralingen, namens de kerken en de Joodse gemeenschap, als dank voor de hulp die de bevolking van Aalten tijdens de Tweede Wereldoorlog bood aan onderduikers, Joodse medeburgers, hongerlijders en honderden kinderen uit Rotterdam.
Thomas Delleman (1898–1977) was van 1930 tot 1938 predikant in Aalten en daarna in Rotterdam-Kralingen. Na het bombardement op Rotterdam in mei 1940 nam hij het initiatief om kinderen uit zijn nieuwe gemeente voor een vakantie onder te brengen in Aalten. In de oorlogsjaren werden er in totaal circa 800 kinderen uit Rotterdam opgevangen door Aaltense gastgezinnen.
Delleman zette zich ook op andere manieren in. Hij zorgde ervoor dat jongeren die de Arbeitseinsatz wilden ontlopen konden onderduiken in Aalten. In 1943 werden bovendien zo’n 500 geëvacueerden uit Scheveningen in Aalten ondergebracht. Tijdens de Hongerwinter vertrokken vanuit Aalten regelmatig treinen met voedsel naar het westen.
Deze inzet maakte diepe indruk in Rotterdam en leidde er na de bevrijding toe dat een comité werd gevormd om de bevolking van Aalten te bedanken.
Ontstaan van het gedenkraam
Aanvankelijk was het de bedoeling om het raam in de Westerkerk te plaatsen, omdat daar tijdens een razzia in 1944 meer dan veertig jongemannen waren opgepakt. In de Oosterkerk waren echter alle ramen gesneuveld, nadat in januari 1945 in de buurt een V1 was neergekomen. Daarom werd besloten het raam in de Oosterkerk te plaatsen.
Het raam werd ontworpen door de Rotterdamse kunstenaar Marius Richters (1878–1955) en uitgevoerd door glazenier Henri van Lamoen (1900-1949). Met een hoogte van acht meter en een breedte van ruim drie meter behoort het tot de grootste glas-in-loodramen in de Achterhoek. Richters maakte gebruik van krachtige kleuren en duidelijke, bijna verhalende scènes, waarin zowel de dreiging van de oorlog als de warmte van de hulpverlening tot uitdrukking komt.
Het raam werd geplaatst in de voorgevel van de Oosterkerk en op 13 juli 1946 officieel onthuld door ds. Delleman. De plechtigheid werd rechtstreeks op de radio uitgezonden door de NCRV.
Ontwerp
Het raam is ruim acht meter hoog en drie meter breed en geplaatst in een trifora.
- Bovenaan: het wapen van Nederland met het devies “Je maintiendrai”. Daaronder de Nederlandse maagd, met de vlag in de rechterhand en een brandende fakkel in de linkerhand. Aan weerszijden staan een boer en een metselaar, verwijzend naar de wederopbouw.
- Centraal: een boer en boerin, symbool voor de bevolking van Aalten, omringd door kinderen en een onderduiker. Vanuit beide zijden marcheren Duitse soldaten met bajonet het raam binnen.
- Linksonder: uitgemergelde vrouwen en kinderen die om hulp smeken.
- Rechtsonder: een groep mensen die geholpen is en met levensmiddelen bevoorraad naar huis terugkeert.
- Midden onderin: het wapen van Aalten met de lindeboom en het wapen van Oranje, met een banderol met de tekst: “Uit dankbaarheid voor hulp in oorlogstijd, soli Deo gloria”. Elders in het raam zijn bijbelteksten verwerkt.
In 1947 werden aan weerszijden van het hoofdraam nog twee zijramen toegevoegd. Hierin staan de symbolen van de vier evangelisten, beeltenissen van Mozes en Jesaja en onderaan de wapens van Rotterdam, Scheveningen, Utrecht, Amsterdam, Kralingen en een Davidsster.
Onderaan de zijramen staan dichtregels van Muus Jacobse (pseudoniem van dichter Klaas Heeroma):
Maar als ik leven mag tot de bevrijding
en juichen op het overwinningsfeest,
God, doe mij dan dit weten, wat voorbijging
aan nood en leed is niet vergeefs geweest.
Huidige status
Het gedenkraam is nog steeds te zien in de Oosterkerk. Toen de kerk in 2021 een nieuwe bestemming kreeg als woonzorglocatie, werd vastgelegd dat het raam behouden blijft. Daarmee is het gedenkraam niet alleen een kunstwerk van bijzondere omvang, maar ook een blijvend oorlogsmonument en een tastbare herinnering aan de hulp en gastvrijheid die Aalten tijdens de Tweede Wereldoorlog bood.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina. Bij voorkeur voorzien van bronvermelding.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina. Bij voorkeur voorzien van bronvermelding.
Bronnen
- GereformeerdeKerken.info – Gedenken in glas te Aalten
- Jan ter Haar – Historisch onderzoek Marius Richters, gedenkraam Aalten
- Wikipedia – Gedenkraam in de Oosterkerk (Aalten)