Categorie: Vesting Bredevoort

Beschrijving

De Misterpoort is een voormalige stadspoort in Bredevoort. De poort maakte deel uit van de vestingwerken van Bredevoort. Tegenwoordig herinnert een café-restaurant met deze naam nog aan de oude stadspoort, die haar naam weer dankt aan de weg naar buurtschap Miste. In een poortwachtersreglement uit 1726 werd de poort Munsterspoort genoemd.

Na het Beleg van Bredevoort in 1606 werd vanaf eind maart begonnen met de aanleg van vestingwerken naar het ontwerp van de stedenbouwkundige Adriaen Anthonisz van Alcmaer en verdween de middeleeuwse stadsmuur met poorten. De stad werd voorzien van bastions en ravelijnen. De Misterpoort werd vervangen door een gemetseld bouwwerk in de stadswal. Wat bleef was de naam Misterpoort.

In 1704 werden er nog verbeteringen aangebracht aan zowel de Misterpoort, als aan de tegenoverliggende Aalterpoort volgens de nieuwste inzichten van die tijd van Menno van Coehoorn.

In 1727 werden nog twee nieuwe contrescarpen voor beide stadspoorten aangelegd. Dit werk nam twee jaren in beslag. In 1755 werden de vestingwerken opgeheven door de Raad van State en overgedragen aan de burgerlijke overheid. Enige tijd later, in 1784, bleek tijdens een overheidsinspectie voor de vestingwerken, dat burgers op twee bastions na meer dan de helft van de stadswallen tot aan het maaiveld hadden afgegraven, en de poorten en bruggen hadden gesloopt. Er werden plannen gemaakt om de vestingwerken weer te herstellen met uitbreiding van drie lunetten. Echter, deze zijn nooit meer uitgevoerd.

Archeologie

In 1963 en 1979 zijn er op de locatie opgravingen geweest. In 1963 was de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) aanwezig welke rapporteerde: De funderingsresten bleken met behulp van gemetselde spaarbogen te zijn aangelegd over de vulling van een gracht. Aan de binnenzijde (stadszijde) van de gracht bevonden zich in de taluds de overblijfselen van rechtstandig ingegraven buitengewoon zware eiken posten.”

Bij de opgravingen in 1979 werd de aangetroffen muur (met een dikte van 1.70 meter) voorzien van dwarsfunderingen snel afgebroken. Aangetroffen resten zijn wel opgemeten en gefotografeerd door de juist opgerichte lokale Werkgroep Bodemonderzoek ADW. De gevonden resten roepen echter meer vragen dan antwoorden op, en het lijkt onmogelijk te concluderen welke resten uit welke tijdsperiode stammen.

Waarschijnlijk is het enige zichtbare overblijfsel van de stadspoort bewaard gebleven in de hal van de Sint-Georgiuskerk. Het betreft hier een gevelsteen met een afbeelding van het schutspatroon van Bredevoort, St. Joris en de draak.

Beschrijving

De Aalterpoort was één van de twee stadspoorten van Bredevoort en maakte deel uit van de vestingwerken van Bredevoort. De poort lag aan de westzijde van het vestingstadje en markeert het begin van de Landstraat.

Het is niet bekend wanneer hier de eerste poort werd gebouwd. Op rekeningen uit het jaar 1500 blijkt dat er dat jaar onderhoudswerkzaamheden aan de poorten werden uitgevoerd. Op een kaart van Jacob van Deventer uit 1560 is zichtbaar een zware toren met een rondeel of barbacane daarvoor. Op belegeringkaarten (vanaf 1597) staat de stadspoort afgebeeld met ophaalbrug. De poort is geflankeerd door twee torens voorzien van torenspitsen. Voor deze poort ligt een halve maan.

Het is bekend dat Maarten van Rossum tussen 1545 en 1555 verbeteringen heeft laten uitvoeren mogelijk is ook het poortgebouw verbouwd. Deze middeleeuwse poort wordt dan uiteindelijk in 1606 gesloopt, kort na het ontzet door Frederik Hendrik dat jaar. Vanaf die tijd krijgt Bredevoort vestingwerken volgens de nieuwste inzichten van die tijd en daarmee een nieuwe poort. Het is een gemetselde poort in de stadswal gelegen. De halve maan wordt vervangen door een groter ravelijn.

Na het invoeren van de vestingwet werd de poort door inwoners afgebroken om onderhoudskosten te besparen. De brug werd vervangen door een dijk.

Tegenwoordig staan er op deze locatie twee woongebouwen, in 1998 gerealiseerd op de locatie van de voormalige stadspoort, waarbij een restant van de oude stadspoort in het plan is verwerkt.

Beschrijving

Bastion Stoltenborg was een van de zes bastions van Bredevoort. Het was gelegen ten oosten van Bredevoort, tegenwoordig het begin van de Pater Jan de Vriesstraat en maakte deel uit van de Vestingwerken van Bredevoort.

Achter de huizen aan de Ambthuiswal lag het acht meter hoge holle bastion, voorzien van drie katten in iedere hoek. Het terreplein was toegankelijk vanaf de Hozenstraat en Ambthuiswal. De Keel (ingang) van het bastion lag iets voorbij het kruispunt met de Gasthuisstraat meteen voor de stadsboerderij die naast de Ambtshof ligt.

De naam Stoltenborg zou wellicht verband houden met het Duitse woord ‘stolz’ (trots), oftewel verwijzend naar de trotse ‘borg’ (vesting) Bredevoort.

Reconstructie

Op de afbeelding een weergave van een reconstructie van bastion Stoltenborg. Zichtbaar gemaakt de ligging ten opzichte van de huizen die er tegenwoordig staan, het naastgelegen huis is de stadsboerderij naast de Ambtshof, met daarvoor de Gasthuisstraat. Ook zichtbaar op de reconstructie de onderwal die voor het bastion ligt. De gracht is gedempt, op die plaats staat tegenwoordig de school ’t Bastion en de omringende nieuwbouwwoningen.

Beschrijving

Bastion Ossenkop was een van de zes bastions van Bredevoort. Het was gelegen ten zuidwesten van Bredevoort, tegenwoordig het begin van de Kerkstraat vanaf de Koppelstraat en maakte deel uit van de Vestingwerken van Bredevoort.

Op het terrein achter de Sint Georgiuskerk lag het acht meter hoge volle bastion, voorzien van drie katten in iedere hoek. Het terreplein was toegankelijk middels oprillen mogelijk vanaf de Koppelstraat en de Kerkstraat.

Reconstructie

Op de afbeelding een weergave van een reconstructie van het bastion Ossenkop. Zichtbaar gemaakt is de ligging ten opzichte van de huizen die er tegenwoordig staan, op de courtine staat tegenwoordig de Sint Georgiuskerk. De keel van het bastion is tegenwoordig tuin, de plek van het bastion zelf is tegenwoordig de speeltuin Ossenkop.

Ook zichtbaar op de reconstructie de onderwal die voor het bastion ligt. De gracht is gedempt, op die plaats staan tegenwoordig de school en de omringende nieuwbouwwoningen aan de Schoolstraat en de Tramstraat. Er is niets bewaard gebleven dat aan het voormalige bastion herinnert.

Beschrijving

Bastion Vreesniet was een van de zes bastions van Bredevoort. Het was gelegen ten westen van Bredevoort, tegenwoordig achter de Prinsenstraat en maakte deel uit van de Vestingwerken van Bredevoort. De restanten genieten bescherming als rijksmonument.

Ter hoogte van deze locatie is tegenwoordig nog vaag de omtrek van het bastion zichtbaar op de plattegrond van Bredevoort. Daar lag een acht meter hoog hol bastion, voorzien van drie katten in iedere hoek. De Keel (ingang) van het bastion lag iets voorbij het kruispunt Landstraat/Kerkstraat, het steegje achter deze huizen ligt er nog altijd. De stadsweide van nu was destijds het terreplein van dit bastion.

In 1782 werd het bolwerk in erfpacht gegeven aan Bernard Andries Roelvink. De vestingwerken werden in de 19e eeuw aan ontmanteling onderworpen ten behoeve van de aanleg van de tuinen die er nog altijd liggen. Een klein stukje van de onderwal is bewaard gebleven, daar is het theekoepeltje van de familie Roelvink op gebouwd.

Reconstructie

Op de afbeelding een weergave van een reconstructie van bastion Vreesniet. Zichtbaar gemaakt de ligging ten opzichte van de huizen die er tegenwoordig staan, met rechts in beeld het Sint Bernardus. Ook zichtbaar de onderwal die voor het bastion ligt. Het terreplein is tegenwoordig het stukje weide tussen de tuinen en de Kerkstraat.

De gracht ervoor kennen we tegenwoordig als Grote Gracht. Het stukje gracht links voor het ravelijn kennen we tegenwoordig als Kleine Gracht. Het gedempte grachtdeel daarvoor en de glacis die hier lag staan tegenwoordig bekend als de moestuinen De Halve Maan.

Beschrijving

Bastion Treurniet of Kruittoren (in de volksmond) is een rijksmonument en was een van de zes bastions van Bredevoort. Het is gelegen ten noorden van Bredevoort, tegenwoordig de Kruittorenstraat tegenover het gemeenschapshuis Ons Huis en maakte deel uit van de Vestingwerken van Bredevoort.

Ter hoogte van deze locatie is tegenwoordig nog altijd een verhoging te zien, dit was de onderwal van dit bastion. Daarachter lag een acht meter hoog hol bastion, voorzien van drie katten in iedere hoek. Op het terreplein stond een kruithuis ten behoeve van het garnizoen. De Keel (ingang) van het bastion lag iets voorbij het kruispunt Kruittorenstraat/’t Zand.

Op die plaats moet ook de kruittoren van het Kasteel Bredevoort gestaan hebben. De courtine van de hoofdwal liep achter de huizen langs in de richting van het Sint Bernardus. In 2010 werd op de restanten van de onderwal een kunstwerk geplaatst, in de vorm van stalen ribben die het profiel van de onderwal weergeven.

Reconstructie

Op de afbeelding een weergave van een reconstructie van bastion Treurniet. Zichtbaar gemaakt de ligging ten opzichte van de huizen die er tegenwoordig staan. Ook zichtbaar de onderwal die voor het bastion ligt. Het deel aan de rechterkant is tevens het deel dat er tegenwoordig vormloos ligt.

Het terreplein is tegenwoordig het stukje weide aan de Kruittorenstraat. Op de plek waar het gebouwtje van Bredevoort Schittert staat, moet ooit het kruithuis hebben gestaan. Het stukje gracht op de reconstructie afbeelding bestaat nog altijd.

Beschrijving

Bastion Welgemoed is een voormalig bastion, zuidelijk gelegen tegen het stadje Bredevoort. Het was onderdeel van de Vestingwerken van Bredevoort. Doordat molen De Prins van Oranje op dit bastion werd gebouwd bleef deze gespaard van ontmanteling en is dit dan ook Bredevoorts enige overgebleven bastion.

Het bastion is niet echt herkenbaar meer. Ooit was het bastion acht meter hoog en voorzien van drie katten plus borstwering. Door het afgraven van de borstwering is het bastion nu zes meter hoog. Ook de onderwal is afgegraven, en de omringende grachten gedempt.

Reconstructie

Op de afbeelding een weergave van een reconstructie van het bastion Welgemoed. Zichtbaar gemaakt is de ligging ten opzichte van de huizen die er tegenwoordig staan. Ook zichtbaar de onderwal die voor het bastion ligt. Het deel aan de rechterkant is tevens het deel dat er tegenwoordig vormloos ligt. De courtine aan de linkerkant op de afbeelding is grotendeels verdwenen, alleen een verhoging ter hoogte van de Sint Georgiuskerk is een laatste restant van de hoofdwal die hier naar Bastion Ossenkop liep.

Beschrijving

Bastion Onversaegt (Izerman in de volksmond) was een van de zes bastions van Bredevoort. Het lag ten noordoosten van Bredevoort, ter hoogte van school ’t Kleuterbastion aan de Izermanstraat en maakte deel uit van de Vestingwerken van Bredevoort. Het bastion werd in de jaren dertig van de vorige eeuw afgegraven.

Op het terrein van ’t Kleuterbastion en het naastgelegen voetbalveld lag het acht meter hoge volle bastion, voorzien van drie katten in iedere hoek. Het terreplein was toegankelijk middels oprillen vanaf de Hozenstraat, en mogelijk via ’t Zand.

Reconstructie

Op de afbeelding een weergave van een reconstructie van bastion Onversaegt. Zichtbaar is gemaakt de ligging ten opzichte van de huizen die er tegenwoordig staan, links het Breede Huus, rechts een hoek van het Meestershuus. Op een sommige kaarten lijkt het alsof dit bastion was voorzien van een waterreservoir. Zeker is dit niet, omdat veel Bredevoortse huizen eigen waterputten hadden.

De punt van dit bastion lag ongeveer op de middenstip van het voetbalveld. De flankerende straten naast het Kleuterbastion liggen parallel met de vorm van het bastion. De ligging van de courtine tussen de school en het Breede Huus is tegenwoordig nog goed zichtbaar aan de heg. Deze courtine verbond dit bastion met het naastgelegen Bastion Treurniet. De omtrekken van de gedempte gracht zijn op luchtfoto’s nog altijd goed zichtbaar, restanten van deze singel zijn nog altijd aanwezig.

Onderstaande tekst is een transcriptie van het “Reglement op het sluiten en ontsluiten der poorten van Breedevoort” uit 1759.

Den Heer Officier deser stadt en Heerlijkheijd bevindende, dat zedert dese stadt Breedevoort van guarnisoen is ontbloot, niet naar behoren worden geobserveert sodane ordres als voormaals bij ’t sluiten en ontsluiten der poorten in diergelijken geval zijn gegeven, ja zelfs dat vele ongeregeltheden tot nadeel der bruggen en poorten strekkende, door moetwilligen bij die occasie¹ worden gepleegt.

Zoo is het, dat om daar in zooveel mogelijk te voorzien, dit navolgende reglement op het sluiten en ontsluiten der poorten word gestatueert en vastgestelt, gelijk geschied bij desen in volgende manieren:

1. Dat s’avonts om negen uuren naar het luiden der poortklokke den portier aan de buitenste brugge driemaal zal moeten roepen of ook nog iemant buiten is, en afwagten totdat diegene die op zijn roepen geantwoort heeft bekwaamelijk binnen zal kunnen komen, en eerder de poorten niet sluiten; sonder dat na die tijdt iemant zal worden binnengelaten, dan om erheffelijke² redenen. En nae gedaene sluitinge de sleutels aanstons door den portier sullen gebragt worden ten huijse van den Hr. Lantsch. pro tempore stadtholder³.
2. Den portier zal de poorten een uur na sonnenondergang op de grendel of klinke zetten en voor het openen van ieder passagier kunnen en mogen vorderen een halven stuiver, van een kar en paard een stuiver en van een wagen twee stuivers, daaronder den voerman medegerekent. En om negen uuren naar het luiden der klokke geheel sluiten moeten, als in voorigen artikel vermelt.
3. Dat ook des morgens de poorten zullen worden geopent een half uur voor sonnenopgangh.
4. Dat den portier tot adsistentie zal hebben vier man uit de borgerije, daartoe bij de rotmeesters telkens te boden, om alle disorders en moetwilligheden voor te komen.
5. Den portier en die daartoe door de Rotmeesters gebodene mannen zullen dese ordre in ’t sluiten en ontsluiten der poorten en ophaalen der bruggen precise op zijn tijdt s’morgens s’avonts naakomen op poene⁴ van 6 stuivers bij een ieder der uitblijvende en op de gebodene uuren niet present zijnde, telkens ten profite van de presenten te verbeuren.
6. Dat boven en behalven den portier en adsistenten sich niemant wie hij ook zijn mogte zal hebben te verstouten⁵ met de sluiten en ontsluiten der poorten ophalen en nederlaten der bruggen te bemoejen, de handen daar aan te slaan, of eenige der alderminste moetwilligheden te bedrijven, op een boeten van twe goudguldens bij elk en een ieder der contraventeurs⁶ te verbeuren, zullende de ouders voor hare kinderen de boetens betalen, en daarvoor aansprekelijk zijn.
7. En opdat al hetgene voorschreven dies te exacter zal worden nagekomen, zoo worden den portier en adsistenten gerecommandeert en teffens gelast op al hetgene voorschreven naukeurig acht te geven, en die contraventeurs datelijk aan te brengen, zullende des wegens profiteren een derde in de boete in voorigen artikel vermelt.
8. Dat dese ordre zal worden geobserveert bij provisie zoolang dese stadt van guarnisoen zal zijn ontbloot.

En zal hiervan extract aan den portier tot desselfs naerigt⁷ worden gegeven.

En opdat niemant hiervan de minste onwetenheijd zal kunnen voorwenden zal dese werden gepubliceert en geaffigeert daar en waar men zulks gewoon is te doen.

Aldus provicioneel gearresteert binnen Breedevoort des 11 junij 1759.

Ter ordonnantie des Heeren Officiers.

Onderstaande tekst is een zo letterlijk mogelijke transcriptie van het oorspronkelijke handgeschreven reglement, inclusief variaties in spelling, maar met toegevoegde interpunctie om de leesbaarheid te verbeteren. De tekst bevat een aantal woorden of begrippen die wij niet herkenden (geel gearceerd) en mogelijk verkeerd zijn geïnterpreteerd. Derhalve: fouten voorbehouden en correcties zijn welkom.

Provisionelle Ordres en Reglement waer na sig de waghten binnen Bredevort sullen hebben te reguleeren, den 1 augusti 1726.

1. Des s’morgens met sonnenopganck sal den officier van de hooftwagt een caporael met twee man detacheere om de sluijtels t’ halen.
2. Als de sluijtels aenkomen sal den officier de waght in ’t geweer rengeere, de march doen slaanne, de sergant en so veel manschap detacheere als nodigh sal zijn. En aen de Munsterspoort sal de sergant de caporael detacheere om telkers als een walbrug nederghelaten is om so de sluijtels ghepasseert zijn, de selve weder op te halen totdat ’t velt ondeckt is en de posten uijtgheseet zijn.
3. De poorten gheopent zijnde sullen de sluijtels weder gebraght woorden so als s’ afghehalt zijn.
4. Op ‘t afloss van der waght sal den officier die afgelost woord, met het aenkomen van degheen die hem aflossen sal, sijn waght in een leijne rengeere en de marsch doen slaan en post houden totdat den aennaderende officier het corpus dat hij lijdt¹ doet opmarcheeren en front maeken tegen zijn wahgt over, en dat alles schiltwagten doet aflossen en doet visiteeren of aan cannon en batterien² iets manqueert en of de corps de gardes, schilder, huijsen en de wal van all onreijnegheijt sijn ghereijnt en in staat bevonden voor den toldienst en of de rondstocken en wat verders tot de corps de gardes vereijst aen de waght zijn, en dat den officier die afghelost word de orders d’ welcke aen desselfs post worden gheobserveert aen den aflosser officier overgegeven heeft. Wanneer dit alles gedaen is en de schiltwaghten afghelost en aan de waght gekommen zijn, sal den afgelosten officier afmarcheeren tot aen de merk en aldaer ‘t volck bedanken en in de selve tijt dat den afgelost trop stande afmarcheert sal den afleessende, sijn volck in een linnie gerengeert hebbende, de marsch slaan en post vatten in de selve plaets.
5. De serganten van de waght sullen 24 uuren op haere posten blijven. Van de hooftwaght moegen maar twee man, en van de Munsterse poort maer een, verlof gegeven worden om t’ eeten te halen, dogh van smorgens met poort opennen tot aght uuren, als met den tijdt als de schiltwaghten afgelost worden, geene.
6. Geen soldaeten sonder poortpas, door den Commandeur gescreven of geteekend, buijten de poorten te laeten gaen, sullen de poortpassen door den officier ghehouden worden en, als den soldat wederkeert, terugh gegeven en bij aldien niet wederkeert en afgehaelt worden, sullen s’avonts bij de raport aen den Commandeur gebraght worden. De sergant van de Munsterspoort sal de afgehaald passen na de hooftwaght senden.
7. De waghten en schiltwaghten sullen goet sorge dragen dat aen de wallen houtgewas of stakettinge op s’lands fortificatie geen schaade toegebragt word, nogh in de gragten gevist romtom, of gras gemeijt worden op wallen of conterscarpen, sonder briefies of laast van den Commandeur. Ock sullen de schiltwaghten sonder en patrouilles aght geven dat aan de afgegraven gronden romtom de fortificaties geen verhooginge geschidt, nogh gravens omgeleght worden, dat op de wallen gheen vuiligheijt gemaeckt word.
8. De commanderende officier van de hooftwaght sal alle vremde passageers tot den commandeur doen brengen. De sergant van de Munsterspoort sal desselve na de hooftwaght doen brengen, dogh so luiden van fassoen sal de selve aen de knegts de namen qualiteijt vragen en waer logeeren en so gheen kneght hebben bij sig sal sulcks aen haerselfs vrage en daervan aenstonts aen de Commandeur daervan kennisse geven.
9. Des midaghs van twalf tot een uijr en des sondaghs gedurende de predicatie sullen de uijtterst valbruge aen de poorten opgehalt worden.
10. De officier sal smidaghs om twalf uijr en savonts naer t sluijete van de poort schrijfdelick raport doen aen de Commandeur. De parool en orders die den selve dagh aen de waghten gegeven moegen zijn daer gesitten des morgens als afgelost is sal mondelijck rapoort doen. Bij de sergant van de Munsterspoort sal smidaghs om half twaelf, des avonts voor de poort sluijten en smorgens naer t oppenen van de poort aen de officier van de hooftwaght raport laet doen.
11. De schiltwagten soo aen de barrieerens als op de wallen sullen malkanderen toeroepen en waerschouwen wanneer meer als twee of drie man met geweer, ofwel meer volck als na gewoonte, van buijten sien aenkomen. De schiltwaghten aen de barrier sal deselve aenstonts toedoen en ‘t brug ophalle, de naast schiltwaght toeroepen om de waght te doen komen om sulcks te examineeren en nae bevinden den Commandeur raport doen. De waght sal sorgdragen dat altoos een bequaem man aen de barrieren staat.
12. Men sal geen vreemde passageers sonder special bevel van de Commandeur op de wallen nog werken laeten gaen. De schiltwaghten sullen mede haagt geve dat niemant in de fausebreij gaet, alsmede dat geen des ordres buijten of ontrent haer posten voorvalt so in afbreken van luijnen stellen in de houuen en sullen haer geweer altoos dragen wandelen en geen toebac roken.
13. Men sal geen vreemd bedelaers in de stadt laeten komen en so des smorgens heel vroeg deserteurs moght komen, sullen in de hooftwaght blijven totdat door den Commandeur geëxamineert zijn.
14. De schiltwagten sullen geen kaaren nogh wagens, van buijten komende, boven een seffens over de brugh laet passeere. Oock mede moegen geen kaaren nog waggens voor de wagt of binnen de poort laeten staen, maer moeten altijdt een ruijmen plaets houden, soo voor de waght als poorten, oock sorge t’ dragen dat s’lands schuijt gesloten legt, voor het sluijten der poorten sulck te visiteeren.
15. Geen beesten of paerde op de fortificaties te laeten gaen, so bij aldien op ‘slands wercke gekregen worden, sullen aen de waght gebragt worden en het lossinge betaelen, volgens order van haer Edelmog.
16. Het Ceremonial t’observeeren volgens ’t Reglement.
17. Des avondts met sonnenondergaen sal den officier, tot waerschouwinge van de luijden die nog uijt en in wilden gaen, ’t appel laeten slaan en een caporael met twee man detacheeren om de sluijtels te haelen. En als de selve aenkommen sal den officier de waght in ’t geweer rengeeren, de marsch doen slaan en sulcks te continueren totdat de poorten gesloten is, en daen de naghts poosten uijt setten en de sluijtels weder senden na den Commandeur. Gelijck de selven gehaalt sijn als de poorten geoppent en gesloten worden sal den officier self present sijn, om wel sorge te dragen dat de poorten wel geslooten worden.
18. Als een poort bij nagt geopent wordt sal den officier wel sorge dragen dat niet anders als de sclinket van de barrier opgedaen wordt en so dat de sluijtels gepasseert de selve werderom toe gedaen worden, gelijck oock so ras de sluijtels over de valbrugh zijn, aenstonts weder op t’ halen, detacherende daertoe de nodige manschappen. Het klinket van de uijterse barriere geopent sijnde, sal doen visiteeren wer buijten de poort is en als wel bevonden hebbende, sal doen binnenkommen die voor welcke poorten geopent is, dog wel sorg dragende dat geen barrier geopent, nog ophalbrugh nedergelaeten voordat de uijterste wel gesloten is en de officier geinformeert sal wessen van hetgheen daerontrent gepasseert is. Bij die van de Munsterspoort sal een caporael met vier man van de hooftwaght komen.
19. De taptoe sal in de sommers de half tien, des winters t’ neghen uijren gheslaage worde.
20. Des avonts sal den officier door een caporael en twee man de herbergen doen visitteeren en de soldaaten van het garnisoen na haer quartier doen gaen, een half uijr daernaer de selve wederom visiteeren of nogh sig eenige verstout hadden daer te kommen, en so bevonden worden, sal de selve na de waght in arrest doen brengen.
21. De corporaels zullen bij dagh en bij nagt haere schiltwagten selve op haer posten brengen en sorge dragen dat de gegeven orders op haer posten wel overgegeven worden, sullen dien eijnde de caporaels van d’hooftwaght met de schiltwaght aan de bolwerck visiteere, opmarcheere in dies de schilwaghten van sijn wacht romtom de wal aflossen, wel toesiende dat als in goed order is en dat geen schaade aen lands werken geschiedt. Bij de coporael aen de Munsterspoort sal met de schiltwaght aen de meule Bolwerck opmarcheere ensowoorts de wal rontsom observeerende. ‘t Geen in dit articul gemeldt word, en wel insonderheijt dat de schiltwaghten van de Munsterspoort op ‘t elfuijrslaag afgelost worden, sullen dien eijnde de eerst posten van smorgens negen tot thien uijren staan en dan volgens alle twe uijren aflossen, te weetten van tien tot twalf en so voort.
22. De officier van de hooftwaght sal alle twee uijre, t’ weetten smorgens van half elf, half een, half drie en vervolgens alle twee uijren bij dagh en bij naght, een man romtsom de wal senden om toe te sien dat geen schaade van ‘t lands wercken gheschiedt, ‘t sij door de kinderen die hij van de wal sal doen gaen, of honden of hoenders of andere schadelijke creaturen die hij sal doodt schieten. Sullen dit articul mede observeeren bij alle coporaels en schiltwaghten die aflossinge doen. Bij de sergant van de Munsterspoort sal alle twee uijren bij dagh en bij naght een man ronstom de wal sende, te wetten midaghs om half twalf, half twee, half vier en vervolgens alle twee uijren.
23. De officier van de waght sal verantwoorde dat jeder schiltwaght op sijn post weet alle orders die gegeven sijn opdat de selve naer behoordt geëxcuteert³ worden. Sullen ten dien eijnde de officiers van de hooftwaght de posten so van de hooftwaght als Munsterspoort visiteeren en haer van alles orders rigten, gelijck de sergant van de Munsterspoort sijn schiltwagten sal onderigten en op haeren posten gaen, waervoor hij sal hebben te voorantwooren.
24. De officier de waght hebbende sal des naghs voor twaalf uijr de hooftrond doen. De sergant van de Munsterspoort sal tussen twalf en drie de visiteerrond doen en de sergant van de hooftwaght sal voor de reveille de daghrond doen.
25. De Commandeur of major bij dagh of bij naght, de posten willende visiteeren, sullen niet behouen eerst aan de waght te gaen maer daertoe metnemen de schiltwaght voor de Commandeur die voor die tijdt sal moegen afgaen.
26. In cas van allarm of brandt aenstonts den Commandeur daervan kennisse te geven, en ondertussen sal den officier van de waght de sergant met ses man daerhen detacheeren. De waght die op moet trecken sal sig den eerst aen de hooftwaght laeten vinden en de Compagnie op de paradeplaets op het Sandt.
27. Alle verders orders die hierin niet gespecificeert, sig te reguleeren naer de ordonnanties en reglementen vanouds gemaeckt.
28. Het 21 articul van de waght in so ver te veranderen, dat de schiltwaghten des naghs alle uijre sullen afgelost worden en sult tot smorgens continueren totdat de wagten afgelost sijn, bij de Aelterpoort savonts te beginne om elf uijren, tot 12, tot 1, tot 2 en so vervolgens van uijr tot uijr; bij de Munsterspoort savonts te beginnen om alf elf, half twaalf, half een en so vervolgens van uijr tot uijr.
29. De officier van de waght sal sorge dragen dat de caporaels selfs de schiltwagten op haer posten brengen. En de corporaels van de waghten sullen van jeder poort haer route om ‘t wal hebben t’ houden, so als bij den 21 articul is gheordoneert, wel sorge dragende dat so een schiltwaght niet allard op haer post moght gevonde worden, dat de selve afgelost en in arrest gheleijt sal worde.

Finis Coronat Opus