’t Centrum in Bredevoort is een van de weinige jongerencentra in de gemeente Aalten die de eeuwwisseling heeft doorstaan. Op zaterdag 23 november 2019 vierde ’t Centrum haar 50-jarig bestaan.
JC ’t Centrum werd in 1969 opgericht door de toenmalige Nederlands Hervormde Jeugdraad en is na een halve eeuw nog steeds gevestigd op dezelfde bovenverdieping van het Koppelhuis aan de Markt. Het is echter een zelfstandige stichting, zonder bestuurlijke banden met de kerk. Van oudsher stond ’t Centrum bekend als het ‘nettere’ broertje van het beruchte Et in Terra in de Koppelstraat.
De jaren ’70 en ’80 waren de hoogtijdagen van het jongerencentrum. “Ze hingen er soms met de benen uit.” Op sommige avonden gingen er wel veertig kratten bier doorheen. Er was vaak een overschot aan jongens, maar de meisjes werden geronseld met flyers op de huishoudschool. In die tijd kwamen ook groepen jongeren uit Aalten naar ’t Centrum, terwijl tegenwoordig het merendeel van de bezoekers uit Bredevoort zelf komt.
Met trots kijkt men terug op optredens van grote bands zoals Solution, Alquin en CCC Inc., waarvoor de Misterpoort werd afgehuurd. ’t Centrum kende ook mindere tijden en werd zelfs enkele keren met de ondergang bedreigd. Dankzij de inzet van vrijwilligers overleefde het echter de veranderingen in het uitgaansleven van jongeren.
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
Het Kuupershuusken is een goed bewaard en gerestaureerd Saksisch vakwerkhuisje, waarschijnlijk gebouwd in de 18e eeuw. Het Kuupershuusken is een goed bewaard en gerestaureerd Saksisch vakwerkhuisje, waarschijnlijk uit de 18e eeuw. Het heeft een hoog wolfsdak bedekt met dakpannen, een houten voorschot en vensters met kleine roedenverdeling en luiken.
Eigenaren
Kadaster 1832
Bredevoort B227 Gereformeerd Pastorie van Bredevoord 300 m² huis en erf
Markt 8 in Bredevoort is een karakteristiek pand, gelegen in het hart van het historische stadje. Het werd oorspronkelijk gebouwd in opdracht van de Coöperatieve Raiffeisenbank in de jaren 1960 en doet tegenwoordig dienst als VVV-kantoor.
Coöperatieve Raiffeisenbank
Tot 1961 was Gerrit te Boveldt bakker aan de Landstraat 5 in Bredevoort. Naast zijn werk als bakker was hij kassier van de Coöperatieve Raiffeisenbank (Boerenleenbank), gevestigd aan de Landstraat 5a, maar het grootste deel van de werkzaamheden liet hij daar over aan Jan Elferink, plaatsvervangend kassier en de latere directeur van de Raiffeisenbank.
De bouw van Markt 8
In 1963-1964 liet de Coöperatieve Raiffeisenbank in Bredevoort een nieuw, vrijstaand pand bouwen aan de Markt 8, middenin de kern van het oude Bredevoort. Het nieuwe pand kreeg op de begane grond een kantoorruimte met wachtkamer. Op de verdieping kwamen een vergaderzaal en archiefruimtes. In 1964 verhuisde de Boerenleenbank naar dit pand, dat later de Rabobank werd.
Architectuurstijl
Het gebouw werd ontworpen door architect B. Blekkink uit Aalten in een mengstijl van de Delftse School en het modernisme, ook wel bekend als ‘shake-hands’-architectuur. Kenmerkend voor het pand zijn de traditionalistische elementen, zoals de gevels van handvormsteen en het pannengedekte schilddak. Tegelijkertijd tonen de vensterlijsten en stalen ramen een duidelijke invloed van de modernistische architectuur.
Opmerkelijk is dat het pand in zowel de hoofdvorm als de detaillering vrijwel volledig intact is gebleven. Door zijn ontwerp en harmonieuze vormgeving voegt het gebouw zich naadloos in de historische omgeving van Bredevoort. Het pand is van groot beeldbepalend belang voor dit deel van de Markt.
De sluiting van de Rabobank
Vanaf 2013 functioneerde het gebouw niet langer als bankfiliaal. Het personeel werd overgeplaatst en de pinautomaat werd verwijderd. Met name het verdwijnen van deze automaat hield de gemoederen in het stadje destijds flink bezig. Ondanks een protestdemonstratie van de Bredevoortse bevolking, waarbij men in optocht ging ‘pinnen’ bij de Rabobank in Aalten, werd de automaat op 17 december 2013 definitief gesloten.
Foto: G.Th. Delemarre, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 1962
Beschrijving
Markt 7 in Bredevoort, gelegen op de hoek van de Landstraat en de Markt, dateert vermoedelijk uit de 17e eeuw. Het pand heeft enkel een begane grond en een hoog schilddak. De entree wordt gekenmerkt door gecanneleerde deurpilasters met een hoofdgestel. Zoals veel huizen in Bredevoort beschikt het over een onderaardse gewelfde kelder, mogelijk verbonden met ondergrondse gangen.
Sinds het midden van de 19e eeuw is het pand onafgebroken als bakkerij in gebruik geweest. De vroegst bekende bakker op dit adres, Jan Brusse, overleed in 1885. Daarna was de familie Helmink tot 1996 actief in het pand, waarna de familie Knippenborg de bakkerij voortzette.
Bij Markt 7
Links van dit pand staat een ander huis, zonder huisnummer, dat ook een rijksmonument is. In het monumentenregister wordt dit object aangeduid als “Bij Markt 7” en omschreven als: “Huis onder schilddak met gepleisterde voorgevel en zijgevel, waarin stijl- en regelwerk (mogelijk 16e eeuw), met oude kozijnen en luiken”.
Eigenaren
Kadaster 1832
Bredevoort B89 Johannes Christiaan Bekking landbouwer te Bredevoort 120 m² huis en erf
Bredevoort B91 Anthony Rijks timmerman te Bredevoort 96 m² huis en erf
Bredevoort B92 Anthony Rijks timmerman te Bredevoort 71 m² huis en erf
Foto: G.J. Dukker, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 1963
Beschrijving
Markt 1a in Bredevoort is een pand met een hoog wolfdak, dat aan de achterzijde grenst aan een fraaie puntgevel met vlechtingen, muurankers, ontlastingsbogen en duivengaten. In de gepleisterde voorgevel bevinden zich muurankers en een gevelsteen met cartouche, waarop het jaartal 1613 staat.
Markt 10 in Bredevoort is een winkelpand, gebouwd rond 1872 in neoclassicistische stijl. Het pand is aangemerkt als gemeentelijk monument.
Wilhelmus Bruyel liet het pand als winkelpand bouwen, en het heeft die functie behouden tot 2016. Hij had het pand verkregen van Cornelis Voltman door ruiling met een ander pand aan de huidige Officierstraat. In de volksmond stond het bekend als de ‘Winkel van Bruyel’, waar men van alles kon kopen, behalve brood, vlees en groenten. In 1982 namen Theo en Liddy Taken de winkel over, samen met het postagentschap, nadat datzelfde jaar het postkantoor van Hendrik Boelens op ’t Zand werd gesloten. In januari 2016 zijn zij ermee gestopt en sindsdien staat de winkel leeg.
In de 17e eeuw stond op deze locatie de ‘Dullenstede’, een borgmanshuis dat destijds eigendom was van de familie Dijenberch van Rhemen.
Markt 5 in Bredevoort is een voormalig borgmanshuis met een hoog wolfsdak. De bakstenen voorgevel heeft een getoogde en geblokte inrijpoort, terwijl de zijgevels vakwerk bevatten. Het pand beschikt over een deuromlijsting met gecanneleerde pilasters, bovenlicht, hoofdgestel en Empireramen met luiken. Aan de gevel is een bordje bevestigd met de tekst: “Gotschalk van Rhemen, borgman in 1254”.
De Sint-Joriskerk is een laatgotische kerk in Bredevoort, waarvan de fundamenten dateren uit 1316. De kerk is gewijd aan Sint Joris, de schutspatroon van de borgmannen van Bredevoort. Kenmerkend is de torenversiering: Sint Joris met de draak, in plaats van een traditionele weerhaan. Aan de oostzijde van de kerk bevindt zich nog een zogenaamd melaatsenraampje. Dit raam werd in vroeger tijden gebruikt door gelovigen met een besmettelijke ziekte, die zo buiten de kerk de mis konden volgen.
Vroege geschiedenis
De oudste fundamenten van de kerk stammen uit 1316, en mogelijk diende het gebouw in haar vroegste jaren als kapel op het kasteel van Bredevoort. Tijdens het Beleg van Bredevoort in 1597 door Prins Maurits is de oude (en grotere) kerk volledig afgebrand en zijn de gewelven ingestort. Het jaar erop richtten de Bredevoorters een verzoek aan de classis Zutphen om weer een nieuwe kerk te bouwen: “Die van Bredeforts soln met request an desen quartier verzoekcken assistentie tott reaparatie hearder Kapellene”. In 1599 begon men met de herbouw in gotische stijl.
Uitbreidingen
Na de herbouw onderging de kerk diverse uitbreidingen. In 1600, na nog een brand, werd een toren toegevoegd. In 1639 werd de kapel vergroot en aan de noordzijde uitgebroken, en met dezelfde stenen werd de muur enkele meters verder weer opgetrokken. Later volgden uitbreidingen in de vorm van de boeren- en orgelzolder. Deze uitbouw met zolder is duidelijk te zien. In de balken van de boerenzolder zijn spreuken uit de Bijbel aangebracht, zoals “Salich zijn se die rein van herte zin want sij zullen Godt zien”.
Kruittorenramp van 1646
Op 12 juli 1646 sloeg de bliksem in de kruittoren van het kasteel. De ontploffing die volgde verwoestte een groot deel van de stad. Veertig mensen kwamen om. Het kasteel was in een ruïne veranderd en ook de kerk liep aanzienlijke schade op. Elf slachtoffers, waaronder de drost van Bredevoort en zijn vrouw en acht van hun kinderen, werden in het koor (het oostelijk gedeelte van de kerk) begraven.
De kerk werd herbouwd, kleiner dan zijn voorganger. In 1672 schonk kapitein Satink een rococo-preekstoel met daarop zijn familiewapen, evenals een koperen lezenaar met het wapen van het Heilige Roomse Rijk.
Renovaties
De kerk heeft door de eeuwen heen verschillende renovaties ondergaan. In de Franse tijd werden onder andere een houten gewelf en een vloer van Bentheimer steen toegevoegd. Ook kreeg de kerk toen nieuwe banken en werd de vloer opgehoogd. In 1832 werden de kerkbanken wit geschilderd.
In 1849 werd het plankenplafond vervangen door een kalkplafond. In 1858 werd een catechisatielokaal toegevoegd, waarvoor koning Willem III 200 gulden schonk. De muren van de kerk werden in 1868 opnieuw bepleisterd, en tijdens de restauratie van 1949 werd deze pleisterlaag weer verwijderd. In 1869 werd de toren gerepareerd. In 1882 werden vijf glas-in-loodramen vervangen door gietijzeren exemplaren. Drie jaar later werden ook twee gietijzeren exemplaren geplaatst op de boerenzolder.
In 1889 werd het catechisatielokaal uitgebreid met een aanbouw. Bij een grondige renovatie in 1896 kreeg de voorgevel nieuwe deuren, een rosetraam, twee gevelraampjes, en een ijzeren kruis op de gevel. De herinneringssteen is tegenwoordig aan de binnenzijde van de muur geplaatst van de orgelzolder. In 1920 werd de torenspits vernieuwd.
Restauraties na de oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog was de kerk in slechte staat. Na een grootschalige restauratie kon de kerk in 1967 weer in gebruik worden genomen. Tijdens een restauratie in 2006 werden de verzakte grafzerken en de natuurstenen vloer hersteld. Daarbij werd ontdekt dat een aantal zerken, waarschijnlijk tijdens de Franse Tijd, op de kop waren gelegd. Die liggen inmiddels weer naar behoren. Tijdens de werkzaamheden werden verschillende historische vondsten gedaan, waaronder munten, menselijke resten en gebrandschilderd glas. Verder werd een steen gevonden van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
Uit onderzoek bleek dat twee van de zerken die op de kop lagen van de Bredevoortse drost Wilhelm van Haersolte en zijn gezin waren. Zij kwamen om het leven samen met bijna al hun kinderen tijdens de kruittorenramp van 1646. Alleen zoon Anthony had de ramp overleefd. In 2010 doneerden nazaten van hem een bedrag van 3.000 euro aan de restauratiecommissie.
Klokken en uurwerk
De Sint-Joriskerk herbergt drie klokken. De oudste, een monumentale klepklok uit 1454, werd in 1596 geleend van het klooster Schaer. Nadat het klooster werd vernietigd tijdens de belegering van 1597 is deze klok altijd blijven hangen. De brandklok, gegoten in 1644, werd geschonken door Wilhelm van Haersolte tot Elsen. De luidklok dateert van 1731 en wordt volgens oude traditie dagelijks om 8.00 uur, 12.00 uur en 21.00 geluid. Om 8.00 uur gingen voorheen de stadspoorten open, en werden om 21.00 uur gesloten. Etenstijd was om 12.00 uur.
In 1942 kreeg de kerk een nieuw uurwerk. Het oude uurwerk uit 1666 is tegenwoordig te bezichtigen in het Nationaal Onderduikmuseum te Aalten. Dit uurwerk is, net als de klepklok, afkomstig van het klooster Schaer en werd in 1596 geleend, ter vervanging van een defect exemplaar. In 1980 werd het kleine carillon van drie klokjes herplaatst.
Eigenaren
Kadaster 1832
Bredevoort B80 de Hervormde Kerk Bredevoord 280 m² kerk
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.
De groote kerk te Bredevoort, 1687, door Jacobus Stellingwerff (bron: Gelders Archief)De Sint-Joriskerk in de 19e eeuw, toen nog bepleisterd, door P.A. Schipperus (bron: Gelders Archief)De Markt in Bredevoort met de Sint Joriskerk, ca. 1912Boerenzolder
