Oliemolen van Te Boveldt

De oude Olieslagerij te Breedevoort

Iets uit de historie van dit merkwaardige oude bedrijf.

Breedevoort mag er zich in verheugen een dier weinige plaatsen in onzen Gelderschen Achterhoek te zijn, waar de historie op velerlei plaatsen nog niet verdrukt werd. Zeker, de wallen en vestingwerken, symbolen van vervlogen roem en eer, ze zijn er niet meer. Maar toch is er nog veel overgebleven, dat hier de herinneringen aan „den goeden ouden tijd” wakker roept en onze gedachten verplaatst naar de dagen van weleer, toen het handwerk nog in eere werd gehouden en nog geen concurrentie van de moderne techniek behoefde te duchten. Zoo treft men er o.a. nog aan het typisch merkwaardige bedrijf van de „olieslagerij”.

Wij maakten een praatje met den eigenaar van dit merkwaardige en interessante brokje geschiedenis, den heer B. te Boveldt. Wij vernamen daarbij, dat het gebouw, met inventaris in 1851 gebouwd werd door wijlen den heer B.K. te Boveldt, den grootvader van den huidigen eigenaar. In den omtrek bestond toen nog nergens een dergelijk bedrijf. Later verrees ook een olieslagerij in de nabijheid van Groenlo. Circa 12 jaar nam de heer B.K. te Boveldt hier zijn arbeid waar.

Opvolger werd zijn zoon wijlen J.B. te Boveldt, welke vanaf zijn achttiende tot zijn zestigste jaar, tezamen met zijn knecht, wijlen J.H. Klanderman, lief en leed deelde in deze oude zaak. Hoe lang bedroeg den arbeidstijd zoo ongeveer en werd er nogal veel gebruik gemaakt van de olieslagerij? zoo informeerden wij.

„Jao, vake worden der dag en nach e-warkt um alles op tied klaor te kriegene en dan mo’k zeggen, dat ze in de winterdag, de bokse vake bevroane an de beene hadden deur ’t reuren van de boekweite“, antwoordde onze zegsman. Wij vernamen verder, dat tot ver uit den omtrek eertijds de landbouwers met een beladen paard of kruiwagen naar Breedevoort togen om het zaad „geslagen” te krijgen. Na den dood van zijn vader nam de huidige eigenaar het bedrijf over, dat ca. 40 jaar door hem werd geleid.

Aan den weg naar Winterswijk, juist tegenover de fabriek der „Dutch Button Works“, staat nog in zijn oorspronkelijken staat het oude gebouw, met zijn kleine, schilderachtige ramen van glas in lood. Binnenin een gewirwar van kamraderen, zware eiken binten en een tweetal kolossale steenen, dienende om het raapzaad uit te persen. Verder de verschillende „bakken”, langwerpige houten laden, waarin voorheen de olie vloeide, na de verschillende bewerkingen ondergaan te hebben. Onwillekeurig, gaan de gedachten bij het verwijlen tusschen deze merkwaardige brokken oudheid terug naar het verre verleden, toen deze olieslagerij voor de landbouwende bevolking uit Breedevoort en verren omtrek van veel belang kon heeten.

Op onze vraag of er nog speciale vakkennis vereischt wordt voor dit bedrijf, kregen wij ten antwoord: „’n Betjen nog wel en och, a’j der zoo dagelijks met umme gingen, was de ondervindinge den besten learmeister.“

Hoewel de inrichting nog geheel compleet is, wordt er thans gedurende een drietal jaren niet meer gewerkt. „Vrogger hew der al wel is drok wark met e-had, maor tegenwaordig wordt er heel weinig raapzaod meer verbouwd,” was het antwoord op onze vraag, waarom de werkzaamheden gestaakt werden. Drie geslachten lang heeft de oude Breedevoortsche olieslagerij zich staande weten te houden en voorzag dit bedrijf in een behoefte. Thans echter heeft de moderne techniek dit primitieve fabricagesysteem reeds lang achterhaald en is deze inrichting reeds vele jaren her overbodig geworden.

Maar gebouw en inventaris blijven niettemin, voorloopig althans, nog voortbestaan en zullen niet voor afbraak worden bestemd, waarvan eenigen tijd geleden sprake was. Mogen velen dit merkwaardige brokje historie als zoodanig weten te waardeeren en Breedevoort dit rudimentair overblijfsel van een vorige eeuw in eere houden als een der vele bezienswaardigheden uit het grijs verleden, waaraan het eeuwenoude vriendelijke vestingstadje van weleer zoo rijk is.