30 januari 1944

Op zondag 30 januari 1944 werden 48 jonge mannen opgepakt bij een razzia door de Duitse bezetters op twee kerken Aalten. De mannen werden afgevoerd en vijf van hen zouden niet levend terugkeren. De gebeurtenis maakte diepe indruk, zowel in eigen land als daarbuiten.
De bezetters wisten dat veel jongemannen in de leeftijd van 19 tot en met 23 jaar de verplichte Arbeitseinsatz ontliepen of niet waren teruggekeerd na verlof. Ook wisten zij dat de kerken in Aalten op zondag vol zaten met kerkgangers. De Duitsers grepen dit moment aan om hun slag te slaan.
Die zondag omsingelden Duitse SS’ers de Christelijk Gereformeerde Kerk aan de Berkenhovestraat en de Gereformeerde Westerkerk aan de Hogestraat. De mannelijke kerkgangers werden gedwongen hun persoonsbewijs te tonen. Jongemannen in de leeftijd van 19 tot en met 23 jaar werden aangehouden en afgevoerd naar de koepelgevangenis in Arnhem. Ook enkele oudere mannen werden opgepakt.
Vanuit Arnhem werden de 48 gearresteerde mannen doorgestuurd naar Kamp Amersfoort of het Oranjehotel in Scheveningen. Sommigen werden na verloop van tijd tewerkgesteld op boerderijen in Duitsland of in fabrieken in het Ruhrgebied. Anderen kwamen terecht in Duitse concentratiekampen.
Ontsnappingen
Aalten bood tijdens de oorlog onderdak aan 500 evacuées uit Scheveningen, van wie veel vrouwen klederdracht droegen. Enkele mannen wisten arrestatie te ontlopen door zich te vermommen met een witte Scheveningse kap of door onder een brede mantel te schuilen.
In de Westerkerk hielp mevrouw Visser-Taal, een evacuée uit Scheveningen, de 19-jarige Gerrit Hoopman, die zich niet voor de Arbeitseinsatz had gemeld, aan een vermomming. Ze gaf hem haar overrok, schouderdoek en traditionele kap met hoofdijzer. Vermomd als vrouw verliet Gerrit, gearmd met andere vrouwen, de kerk en wist zo te ontsnappen.
Ook was er een jongeman die door kerkgangers onder de vloer werd verstopt, bovenop de verwarmingsbuizen, waar hij bleef tot de kust veilig was.
Chr. Gereformeerde kerk
Het plan van de Duitsers was om de Oosterkerk en de Westerkerk te overvallen. Toen men iemand de weg vroeg naar de Oosterkerk, kreeg deze persoon een bang vermoeden wat de bezetter van plan was. De Duitsers werden misleid en naar de kleinere Christelijk Gereformeerde kerk aan de Berkenhovestraat gestuurd. Jaap Papiermole (destijds 11 jaar oud) was op straat getuige van de overval. Hij vertelt:
“Op de ochtend van 30 januari 1944 kwam ik net naar buiten bij een woning van een bekende aan de Berkenhovestraat, toen er een Duitse overvalwagen aan kwam rijden, die voor de Christelijk Gereformeerde kerk stopte. De straat werd afgezet en de Duitsers omsingelden het kerkgebouw. Ik heb gezien dat ze mannen oppakten, maar volgens mij was de buit niet zo erg groot. De heer Bennink heeft nog foto’s gemaakt van het gebeurde. De overvalwagen met de arrestanten reed vervolgens richting de Ringweg. Op dat moment ging het luchtalarm af en ik zette het op een lopen naar huis, want mijn vader was streng en had ons ingeprent bij luchtalarm direct thuis te komen.
Toen ik de Oosterkerkstraat uitliep kwam dezelfde overvalwagen van de Damstraat richting het dorp rijden. Op hetzelfde moment kwam mijn vader aanlopen en hield de auto staande. Mijn vader droeg een soort uniformjasje dat bij de Luchtbeschermingsdienst hoorde. Het autoportier ging open en met een commandostem die geen tegenspraak dulde, bulderde vader: ‘Ausweise sofort!’ De Duitsers waren onder de indruk van zijn barse stem en gaven het stapeltje persoonsbewijzen af. Vader liep er doorheen, pikte er één uit en zei: ‘Dieser Mann suche ich. Er arbeitet bei mir.’ *
Hij liep naar de achterkant van de wagen en gaf het bevel de bewuste persoon onmiddellijk uit te laten stappen. De verbouwereerde jongeman stapte uit de wagen en liep met vader mee naar ons huis. De vrachtwagen reed door naar de Bredevoortsestraat. Toen vader in de achtertuin stond met die jonge kerel zei hij: ‘Hier heb je je persoonsbewijs terug. Maak als de sodemieter dat je wegkomt.’”
* Jaaps vader H.J. Papiermole was procuratiehouder bij de firma Driessen
De impact van de razzia
Fouten voorbehouden. Heeft u correcties en/of aanvullende informatie? Reageer dan onderaan deze pagina.

