30 januari 1944
Op zondag 30 januari 1944 houden Duitse SS-ers een razzia op twee kerken in Aalten. De bezetters weten dat de kerken in Aalten op zondag zeer vol zitten, ook met jonge mannen en onderduikers die zich onttrekken aan de arbeidsinzet of niet terugkeren van verlof.
De SS-ers omsingelen zowel de Christelijk Gereformeerde Kerk aan de Berkenhovestraat als de Gereformeerde Westerkerk aan de Hogestraat. De mannelijke kerkgangers moeten hun persoonsbewijs tonen. De jonge mannen in de leeftijd van 19 tot en met 23 jaar worden aangehouden en naar Arnhem gebracht voor verhoor en daarna naar kamp Amersfoort of het Oranjehotel in Scheveningen.
Een enkeling weet te ontsnappen. In de Westerkerk verricht een evacué uit Scheveningen, mevrouw Visser-Taal, een bijzondere daad. Zij geeft de negentienjarige Gerrit Hoopman haar overrok, schouderdoek en kap met hoofdijzer. Hij gaat samen met de vrouwen gearmd de kerk uit en zo ontsnapt Gerrit, die zich niet gemeld had om tewerkgesteld te worden in Duitsland, in klederdracht aan de Duitse inval.
Chr. Gereformeerde kerk
Het plan van de Duitsers was om de Oosterkerk en de Westerkerk te overvallen. Toen men iemand de weg vroeg naar de Oosterkerk, kreeg deze persoon een bang vermoeden wat de bezetter van plan was. De Duitsers werden misleid en naar de kleinere Christelijk Gereformeerde kerk aan de Berkenhovestraat gestuurd. Jaap Papiermole (destijds 11 jaar oud) was op straat getuige van de overval. Hij vertelt:
“Op de ochtend van 30 januari 1944 kwam ik net naar buiten bij een woning van een bekende aan de Berkenhovestraat, toen er een Duitse overvalwagen aan kwam rijden, die voor de Christelijk Gereformeerde kerk stopte. De straat werd afgezet en de Duitsers omsingelden het kerkgebouw. Ik heb gezien dat ze mannen oppakten, maar volgens mij was de buit niet zo erg groot. De heer Bennink heeft nog foto’s gemaakt van het gebeurde. De overvalwagen met de arrestanten reed vervolgens richting de Ringweg. Op dat moment ging het luchtalarm af en ik zette het op een lopen naar huis, want mijn vader was streng en had ons ingeprent bij luchtalarm direct thuis te komen.
Toen ik de Oosterkerkstraat uitliep kwam dezelfde overvalwagen van de Damstraat richting het dorp rijden. Op hetzelfde moment kwam mijn vader aanlopen en hield de auto staande. Mijn vader droeg een soort uniformjasje dat bij de Luchtbeschermingsdienst hoorde. Het autoportier ging open en met een commandostem die geen tegenspraak dulde, bulderde vader: ‘Ausweise sofort!’ De Duitsers waren onder de indruk van zijn barse stem en gaven het stapeltje persoonsbewijzen af. Vader liep er doorheen, pikte er één uit en zei: ‘Dieser Mann suche ich. Er arbeitet bei mir.’ *
Hij liep naar de achterkant van de wagen en gaf het bevel de bewuste persoon onmiddellijk uit te laten stappen. De verbouwereerde jongeman stapte uit de wagen en liep met vader mee naar ons huis. De vrachtwagen reed door naar de Bredevoortsestraat. Toen vader in de achtertuin stond met die jonge kerel zei hij: ‘Hier heb je je persoonsbewijs terug. Maak als de sodemieter dat je wegkomt.’”
*) Jaaps vader H.J. Papiermole was procuratiehouder bij de firma Driessen
[Bron: kerkvenster.nl]
Grote impact
De razzia maakte veel indruk, zowel in eigen land als daarbuiten. Nog niet eerder in de oorlog vond een dergelijke kerkrazzia in Nederland plaats. The London News schreef op 14 februari 1944: “AALTEN – Bij het uitgaan van de kerk werd een razzia gehouden. 50 ondergedokenen liepen er in! Ook een kerkgang is dus niet meer veilig. Men blijve thuis, al zal dat velen zwaar vallen.” Vanaf dat moment gingen onderduikers niet meer ter kerke.
Vijf van de opgepakte en afgevoerde mannen hebben het niet overleefd: vier stierven aan de ontberingen in een Duitse concentratiekampen of een dodenmars, de vijfde bij een bombardement. De mannen die het overleefden droegen de gevolgen hiervan hun leven lang mee. Ook in de families en de gemeenschap van Aalten sloeg deze gebeurtenis een grote wond.
Bron: Nationaal Onderduikmuseum, Aalten
Documentaire
Bekijk ook de documentaire gemaakt door Omroep Gelderland “Door het ijzer gespaard“, over de bijzondere ontsnapping van Gerrit Hoopman:
Plaats een reactie